0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Başlıktaki konuya geçmeden önce bir öğretmen arkadaşıma teşekkür edeceğim. “Teşekkür ederim Zülfükar Bey! Haklısınız. Makûs; tersine dönmüş anlamına gelen, Arapça bir sözcüktür. Nakıs; eksik, noksan, tam olmayan anlamındadır. O da Arapça`dır.” Yanlış sözcük kullandığım üçün bağışlamanızı diliyorum. Aslında, istemeden de olsa, bir savım doğrulandı böylece. Hep; “Türkçe’si varsa yabancısını kullanmayın! O durumda yazım yanlışı yapmaktan da kurtulursunuz.” demiyor muyum? İsmet Paşa’ya, Büyük Millet Meclisi’nin çektiği telgrafta geçen sözcüklerin Türkçelerini kullansaydım bu durum ortaya çıkmayacaktı. Tekrar teşekkürler Zülfükar Bey!

Başlığa bakıp; kendinize “Fiilin çatısı da mı olurmuş?” diye sorabilirsiniz. Evet, var!
Fiiller; dilimizde, çatılarına göre dörde ayrılırlar:
Etken fiiller
Edilgen fiiller
Dönüşlü fiiller
İşteş fiiller

Etken fiiller: En anlaşılır tanımıyla, öznesi belli olan fiilerdirler.

Örnek: Bu toprakların çocuklarıyla bu toprakların şarkılarını söyleyelim.
Dolaylı tümleç Nesne Yüklem
Bu tümcenin öznesi birinci çoğul kişi adılı olan bizdir. Görünmeyen bu öznelere gizli özne denir. Gizlidirler, ama bellidirler.

Edilgen fiiller: Bu toprakların çocuklarıyla bu toprakların şarkıları söylendiler.
Dolaylı tümleç Nesne Yüklem

Bu tümcenin öznesini bulmak için yüklemin köküne “y” kaynaştırma harfini getirerek “Söyleyen kim?” sorusunu soralım. Yanıt alamayız. Çünkü söyleyen belli değildir.
Nesneyi bulmak için “Söylenen ne ?” sorusuna aldığımız yanıt “bu toprakların şarkıları” nesnedir. Özne gibi de algılandığından, edilgen çatılı fiillerin nesnesine “yalancı özne” ya da “sözde özne” de denir.
Fiili edilgen yapan ek; genelde, ses uyumuna göre değişen “-ilen” ekidir. Örneğimizde olduğu gibi, kimi fiillerde bu ek; ses uymuna göre değişen, -en” ekidir. Ama; bu durum, genel kuralı bozmaz. Fiille ek arasına giren kaynaştırma harfi “n” dir.

Dönüşlü fiiller: Yapılan işten öznenin doğrudan doğruya etkilendiğini anlatan fiillerdir. Fiilin kök ya da gövdesine, ses uyumuna göre değişen “-en” eki getirilerek yapılırlar.

Örnek: Güzel kız, yıkandıktan ve saçlarını kuruttuktan sonra saatlerce tarandı.
Özne Yüklem
Dikkat edilirse; özne, yapılan işten doğrudan doğruya etkilenmektedir.

İşteş fiiller: Bu fiillerin özneleri, her zaman, çoğuldurlar. Bu çatıda fiilin aldığı ek; ses uyumuna göre değişen, “-iş” ekidir.

Örnek: O; iki güzel insan, kumrular gibi sevişiyorlardı.
Özne Yüklem

Ringteki boksörler saatlerce dövüştüler.
Özne Yüklem

Bunların dışında, bir de, ettirgen çatı vardır. Bu fiillerde kök ya da gövdeye, ses uyumuna göre değişen “-dir” eki gelir.
Örnek: taratttırmak, söylettirmek, seviştirmek, dövüştürmek, yaptırmak, tutturmak, sevdirmek, aldırmak, sordurmak, sürdürmek v.b.
Ettirgen fiileri; etken, edilgen, dönüşlü ya da işteş olarak da kullanabiliriz.

Hasan Arslan
Türkçe Öğretmeni