0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Bugün, sizi sıkmamaya özen göstererek, Türkçe’nin fiil çekimi kuralından söz edeceğim.

Fiiil çekimi, kiplere ve kiplerin ögelerine özel olarak yapılır. Bilindiği gibi kipler:
1)Haber kipleri
2)Dilek kipleri olarak ikiye ayrılırlar.

Haber kipleri:
– geçmiş zaman,
– şimdiki zaman,
– gelecek zaman ve
– geniş zaman kipleridirler.

Geçmiş zaman kipi de ikiye ayrılır: a) -di’li geçmişzaman, b) miş’li geçmiş zaman
Bu kipleri kendi ekleri belirler. Filler; -di’li geçmiş zamanda ; ses uyumuna göre değişen, -di ekini; -miş’li geçmiş zamanda, ses uymuna göre değişen -miş, şimdiki zamanda -yor, geniş zamanda, ses uyumuna göre değişen, -ecek ve geniş zamanda -r, ses uymuna göre değişen -ir ya da -er eklerinden birini alırlar.

Dilek kipleri:
– gereklilik,
– istek,
– dilek-koşul ( şart ) ve
– emir kipleridirler.

Gereklilik kipinde filler; ses uyumuna göre değişen -meli, istek kipinde, ses uymuna göre değişen -e, dilek koşul kipinde, ses uymuna göre değişen, -se ekini alırlar. Emir kipinin çekimi kendime özgüdür.

Buraya kadar sözünü ettiklerim basit zamanlı kiplerdir. Dilimizde üç tane de bileşik zamanlı kip vardır. Bunlar:

– Hikaye,
– Rivayet ve
– şart olarak adalandırılırlar.

Ben, öğrencilerime fiillerin çekimini iki formülle açıklamaya çalıştım. Onlara verdiğim formüllerden basit zamanlar için olanı şudur:

Fiil kök ya da gövdesi+zaman eki+kişi eki

Bir örnekle anlaşılır duruma getirelim. Filimiz çekmek olsun! Bu fiilin tüm kipler için birinci tekil kişi çekimini, formülümüze göre şöyle yaparız:
çek+ti+m, çek+miş+im, çek+(i)+yor+um, çek+eceğ(k)+im, çek+er+(i)+m, çek+meli+(y)+im, çek+e+(y)+im, çek+se+m

Yukarıda emir kipinin çekiminin kendine özgü olduğunu belirtmiştim. O kendine özgülük bu kipte birinci tekil ve çoğul kişi için çekimi ve bileşik zamanı yoktur. İkinci tekil kişi için fiilin kök ya da gövdesi kullanılır. Üçüncü tekil kişide fiile, ses uyumuna göre değişen, -sin eki gelir. İkinci çoğul kişide fiile, ses uyumuna göre, -in ya da -iniz; üçüncü çoğul kişide, ses uyumuna göre, -sinler eki gelir.

Buna göre örnek fiilimizin emir kipi çekimi şöyledir:
çek, çeksin, çekin ya da çekiniz, çeksinler.

Fiillerin bileşik zamanlı çekimleri için de şu formülü verdim onlara:
Fiil + basit zamanlı kip eki + bileşik zamanlı kip eki + kişi eki

Örnek: çek+ti(y+di+m,çek+miş+t(d)im,çe(k+(i)+yor+du+m,çek+ecek+t(d)i+m,çek+er+di+m, çek+meli+
(y)+di+m.çek+e+(y)+di+m,çek+se+(y)di+m

Burada bir kural asla çiğnenmemelidir. O kural şudur: Üçüncü çoğul kişide kişi ekinde -ler (-lar) kullanılmak zorundadır. Özne; sayıyla belirtilse de, insan olamyanlar olsa da bu ek fiile eklenmek zorundadır.Kullanılmaması kuralın çiğnenmesidir. “Getirilmese de olur.” diyenler ya doğruyu bilmemekte ya da kuralı çiğnemekte sakınca gömemektedirler.

Kurallar, dillerde de, uyulsunlar diye konulmuşlardır.

Hasan Arslan
Türkçe Öğretmeni