0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Milli Şairimiz Mehmet Akif Ersoy Osmanlı İmparatorluğu’nun en zor günlerinde davet üzerine Berlin’e geldi. Müslüman savaş esirleryle konuştu. Bundan sonrasını Doç. Dr. Nazım Elmas(*)tan okuyalım:

Mehmet Akif Osmanlı Devleti’nin en zor dönemlerinde bir sanatçı olarak üzerine düşen göreve yerine getirmiştir. Yurt içinde ve yurt dışında ona ihtiyaç duyulan her yerde Mehmet Akif’i görmek mümkündür. Yaşadığı dönemde yaptığı işler bakımından milletin değerleriyle tam bir uyum içinde olan Akif bu özelliğini savaş yollarında bazı hizmetlerin ifası için kullanmıştır. Akif’in bu hizmetleri onun güvenilen bir yazar olarak İslâm coğrafyasında tanınmasıyla alakalıdır. İkinci Meşrutiyet’ten hemen sonra , adı önce Sırat-ı Müstakim (1) daha sonra Sebil’ür-Reşat olan önemli gazetesi, İslâm coğrafyasında ilgiyle ve güvenle okunan bir gazetedir…

Milli Mücadele yıllarında Kastamonu’da yayınlanmaya başlayan, geniş bir coğrafyada okuyucu kitlesine sahip bu gazete bir Kastamonu gazetesi olan Açıksöz’de şöyle tanıtılır:”Sebil’ür-Reşad cerîde-i İslâmiyesi Kastamonu’muzun şerefine ilk nüshasını şehrimizde neşredecektir. Bütün İslâm aleminde pek büyük bir te’sîr-i dînîsi olan muhterem risale baş muharriri Mehmet Akif ve müdürü Eşref Edip Beylerin şehrimizde kaldıkları müddetçe mücahedelerini memnuniyetle haber aldık. Büyük ve her müslümanca muhterem olan risalenin temadî-i neşrini temenni ederiz.”

Akif bu gazete vasıtasıyla İslâm ülkelerinde tanınıyor, şiirleri ve makaleleri okunuyor, herhangi bir konuda söyleyecekleri kabul görüyordu. Akif’in Birinci Dünya Savaşı yıllarında yurt içi ve yurt dışında görev alması heyetlerde bulunması bu özelliği sebebiyledir. Almanya’da da bu sebeple bulunmuş, hemen ardından Necid çöllerine bu özelliği sebebiyle gitmiştir. Teşkilat-ı Mahsûsa yetkilileri bu görevlere Akif kimliğinde ve kişiliğinde birini göndermenin faydalı olacağını düşünmüştür.

Berlin Hatıraları Safahat’ın Hatıralar bölümünün önemli bir şiiri olarak çok okundu. Yaklaşık dört aylık Berlin günlerinin onu nasıl etkilediği ve bu uzun şiirde Akif’in ne anlatmak istediği dile getirildi. Mehmet Akif’in görevli ve davetli olarak katıldığı bu seyahatte neler yaptığı nerelere gittiğine dair kısa bilgilerden başka bir malumat bulunmuyordu. Berlin’de görevli bulunduğum yıllarda bu hatıranın izini sürme imkanı doğdu. Kaynaklarda yer alan Adlon Oteli’ni, Berlin yakınlarındaki Wünsdorf’u gezip görme fırsatı doğdu. Mehmet Akif’in Berlin’de olmasının asıl sebebi olan Wünsdorf’taki Hilal esir Kampı’nı ve o döneme ait belgelerin yer aldığı müzeyi gezdikten o yıllara ait fotoğrafları gördükten sonra Berlin Hatıraları başka bir anlam kazandı. Şiirde geçen bazı kavramlar ve sahneler bu ziyaretlerden sonra yerine oturdu. Bu çalışma Akif’in Berlin günlerini anlatmak ve Berlin Hatıraları’na bu bağlamda yeni bir katkı yapmak amacıyla kaleme alındı.

Almanya’ya Davet
Birinci Dünya savaşı’nda Almanya ve Avusturya- Macaristan İmparatorluğu’ndan oluşan ittifak güçleri yanında yer alan Osmanlı Devleti, itilaf Devletleri denilen başta İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya ve Amerika Birleşik Devletleri ile savaşa girdi. Almanların İngiliz, Fransız ve Ruslardan aldıkları esirler arasında çok sayıda Müslüman esir bulunmaktaydı. Bu Müslüman esirlere iyi muamele yapıldığını görmenin Osmanlı devletini ve İslâm dünyasını memnun edeceğini düşünen Almanlar, esirlerin durumunu yakından görüp tüm dünyaya anlatacak bir heyetin Berlin’e gelmesini istediler.

İslâm dünyasında etkili olan, o günlerin kamuoyunda sevilen şahsiyetlerin tespit edilmesi işinde İstanbul’daki Alman Konsolosunun katkısı istenir. Konsolos içinde Mehmet Akif’in de bulunduğu isimleri belirler ve bu isimler Alman imparatoru tarafından esir kampının durumunu incelemek üzere Almanya’ya davet edilir. Osmanlı coğrafyasında ve İslâm dünyasında tanınan, eserleri ve icraatları ile haklı bir itibar sahibi olan şahıslar arasında Mehmet Akif Ersoy, Abdülaziz Çaviş, Abdürreşit İbrahim, Şeyh Salih Et-Tunusi, Halim Sabit, Alimcan İdris gibi önemli şahsiyetler vardır. Bu şahıslar Almanya’nın şark siyaseti gereği Berlin’e davet edilirler. Bu kişilerden bir kısmı Teşkilat-ı Mahsûsa tarafından görevlendirilirler. İlk görevliler Sebil’ür-Reşad Gazetesi başmuharriri, sevilen İslâm şairi Mehmet Akif Ersoy ve Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesinin tanınmış şahsiyeti Şeyh Salih Et-Tunusi’dir.

Berlin Günleri
Müslüman ülkelerden Berlin’e davet edilen kişilerden önemli beklentiler vardı. Almanya müttefiki olan Osmanlı Devleti üzerinden tüm İslâm dünyasının gönlünü almayı ve o taraflarda etkin olmayı amaçlıyordu. Sömürge durumundaki Müslümanların bulundukları yerlerde özgürlük mücadelesine girmesi her bakımdan Almanların işini kolaylaştıracaktı. Bu yerlerdeki isyanlar Fransızları, İngilizleri ve Rusları yeni bir alana yönlendirecek böylece düşmanın kuvveti bölünmüş olacaktı. Bu sebeple Müslümanların bilinçlendirilmesini amaçlayan propaganda çalışmalarına ağırlık verilmiş, İslâm dünyasının sevilen simaları Berlin’e davet edilmiştir. Bu kişiler vasıtasıyla esir kampındaki Müslümanlara hitabeler veriliyor kendi dillerinde çıkartılan gazetelerle bilgilendiriliyorlardı. İslâm dünyasına yönelik olarak da Berlin’de dışişleri bakanlığı bünyesinde oluşturulan Şark İstihbarat Birimi (Nachrichtenstelle für den Orient/NfO) ağırlık sömürge ülkeleri olmak üzere dünya Müslümanlarını Alman-Osmanlı ittifakı lehine kazanmayı hedefliyordu. Bu birimde Almanların İslâm dünyasını çok iyi tanıyan şarkiyatçıları yanında İslâm dünyasının güvenilir şahsiyetleri de yazıları ve konuşmaları ile faaliyetlere katılıyorlardı. (2)

Alman belgelerinde oluşturulacak şark basın grubu içinde Akif’in adı yer almaktadır. Ancak “Sessiz yaşadım kim beni nerden bilecektir ” diyen Akif mizacı gereği önde olmayı ünlü olmayı, isminden söz edilmesini sevmemiştir. Berlin dönüşü arkadaşlarına anlattıklarından hareketle Berlin’deki faaliyetleri hakkında malumat sahibi olunmaktadır.
Berlin’de Alman şarkiyatçılarla görüşür. Propaganda işlerini organize eden yetkililerle tanışır. Onu asıl düşündüren Almanya’nın hayalleri değil, o sırada tüm şiddetiyle devam eden Çanakkale’deki muharebelerdir. Berlin hatıralarının son kısımları Çanakkale muharebelerinin endişesi sebebiyle kaleme alınmıştır.
Almanya’ya Alman Dışişleri Bakanlığı temsilcisinin delaletiyle giden Mehmet Akif ve Şeyh Salih Et-Tunusi Berlin’de meşhur Brandenburg kapısının yanında tarihi bir otelde Almanya’nın şeref konuğu olarak misafir edilirler. Ortam çok değişiktir ve Akif Almanya’yı ilk defa bu kadar yakından tanımaktadır. Kaldığı otel başta olmak üzere Berlin’in insanı hayran bırakan gelişmişliğini şiirine yansıtır.

Mehmet Akif’in Kaiser II. Wilhelm’in misafiri olarak kaldığı daha sonra çok lüks diye ayrıldığı Adlon oteli

Adlon Otelin Brandenburg kapısının üstünden çekilmiş bu günkü hali

Akif’in bu otelle ilgili düşünceleri hayranlık derecesinde olumludur. Bu otelle bizdekileri karşılaştırırken Berlin’deki otelin özelliklerine de yakalarız. Mevsimlerden kıştır. Akif, Kasım sonlarından Mart sonlarına kadar Berlin’dedir. Her şeyde olduğu gibi oteller de bir seviyenin işaretidir.

Meğer oteller olurmuş saray kadar ma´mûr:
Adam girer de yaşarmış içinde, mest-i huzûr:
Beş altı yüz odanın her birinde pufla yatak…
Nasîb olursa eğer, hiç düşünme yatmana bak!
Sokakta kar yağa dursun, odanda fasl-ı bahâr,
Dışarda leyle-i yeldâ, içerde nısf ı nehâr!
Hıyât-ı nûrunu temdîd edip her âvîze,
Fezâda nescediyor bir sabâh-ı pâkîze,
Havâyı kızdırarak hissolunmayan bir ocak;
Ilık ılık geziyor, her tarafta aynı sıcak.
Gürül gürül akıyor çeşmeler, temiz mi temiz;
Soğuk da isteseniz var, sıcak da isteseniz.
Gıcır gıcır ötüyor ortalık titizlikten,
Sanırsınız ki zemîninde olmamış gezinen.
Ne kehle var o mübârek döşekte hiç, ne pire;
Kaşınma hissi muattal bu i´tibâra göre!..
Unuttum ismini… Bir sırnaşık böcek vardı…
Çıkar duvarlara, yastık budur, der atlardı.
Ezince bir koku peydâ olurdu çokça, iti…
Bilirsiniz a canım… Neydi? Neydi? Tahtabiti!
O hemşerim, sanırım, çoktan inmemiş buraya,
Bucak bucak aradım, olsa rast gelirdim ya! (3)

Wünsdorf ziyaretler
Safahat’ın Beşinci kitabındaki Berlin Hatıraları adlı şiirin yazılışına ilham kaynağı olan önemli yerlerden biri de Berlin yakınlarında bulunan Wünsdorf’taki esir kampıdır. Doğu ve batının gelişmişlik ve kalkınma ile ilgili durumu Berlin şehri gözlemlenerek verilmiştir. İslâm dünyasından insan manzaraları ise esir kampı gözlemlerinden hareketle yazılmıştır. Tamamı Müslüman ülkelerden toplanıp Rus, İngiliz ve Fransız’ların Almanlara karşı savaşmak üzere cephenin önüne yerleştirdikleri bu insanlar, kendilerine yapılan bir propaganda ile büyük bir fedakarlık örneği göstererek hayatları ve özgürlükleri pahasına savaşıyorlardı.. Cahil ve yoksul bıraktıkları bu insanlara “Almanlar İstanbul’u işgal etti. Halifenizi esir aldı.Biz halifenizi kurtarmak için savaşıyoruz. Bu Savaş halifenizi kurtarma savaşıdır” diye kandırmışlar ölüme göndermişlerdir. Wünsdorf’taki Müslüman esirlere, savaşın kim ile kimler arasında olduğu anlatılacak, gerçeğin bilinmesi sağlanacaktı.. Akif bu görevle Zaman zaman Wünsdorf’a gidiyor, orada Alman-Osmanlı ittifakının dostluk nişanesi olarak yaptırılan camide (4) Müslüman esirlere güvenilir bir ağızdan gerçeği anlatıyordu.

Berlin’deki bir kahvede savaşta ölen çocuğuna ağlayan bir anneye hak verirken Akif esir kampında gördüğü manzaranın tesirindedir. Afrika’dan ve Asya’dan toplanan esir Müslümanlar için bakınız ne diyor:
Hesaba katmıyorum şimdilik bizim yakada
Sönen ocakları; lakin zavallı Afrika’da
Yüz elli bin kadının tütmüyor bugün bacası.
Ne körpe oğlu denilmiş, ne ihtiyar kocası,
Tutup tutup getirilmiş Fransız askerine.
Siperlik etmek için saff-ı harbin önlerine (5)

Berlin Hatıraları’nda cehaletin ve hürriyetsizliğin yol açtığı esaret anlatılır. Esir kampındaki bu Müslümanlar cahil bırakılmamış olsalardı bu kadar kolay kandırılıp cepheye sürülemezdi. Efendileri önce bu insanların özgürlüklerini almışlar sonra cahil bırakıp kendi emellerine uygun hale getirmişler, zamanı gelince de cephenin önüne sürmüşlerdir. Akif Safahatta “cehalet denilen yüz karasından” kurtulmayı bu sebeple sık sık dile getirir.

Wünsdorf’ta tel örgülerin arkasında hürriyete kavuşacakları günü bekleyen Müslüman esirler

Akif Berlin’de bulunduğu zaman içinde bu esirlerin bilgilendirilmesi için çalıştı. Esirlerden her biri aldatılmış olmanın acısını yaşadı. Savaşın mahiyetini öğrenenlerden oluşturulan Asya Taburu bu sefer kendi davası adına Suriye cephesine gönderildi. Sunulan her türlü imkâna rağmen savaş şartlarında esir kampında hayat zordur. Birçok esir hastalıktan ölür. Kamp yakınında bu gün hala mevcut olan mezarlığın bir kısmı düzenlenerek ülkelerinden uzaklarda ölmek zorunda kalan bu mazlumların hatıraları yaşatılmıştır.

Wünsdorf’taki camiin ve kampın genel görünüşü

Berlin’e 45 km mesafedeki Wünsdorf’ta Hilal adlı esir kampında Müslüman esirler için 1915 yılında yaptırılan ve 1926 yılında yıktırılan Camii ve önünde Müslüman esirler
Wünsdorf’ta Hilal adlı esir kampında Müslüman esirler için 1915 yılında yaptırılan camiin, ziyaretçilerin yoğun isteği üzerine 2012 yılında aynı yerdeki müzede (Garnisonsmuseum) yapılan maketi.

Sömürge yarışları sebebiyle işgaller ve insana zulüm 19. asrın en acı olayıdır. Asya bu paylaşımda İngiliz’e ve Rus’a düşmüştür. Orta Asya’da Ruslar, Güneyde İngilizler bir başkasının kanını emmektedirler. Akif’in deyimiyle Bizim yaka o sıralar böylesine hazin bir paylaşımı yaşamaktadır. Akif’i üzen her tarafta Müslümanların ezilmesidir. Fransız eline düşmüş Afrika’lı Müslümanlardan başka Koca Asya kıtasının güneyinden İngiliz esaretindeki genel adıyla Hindistan Müslümanları, Orta Asya ve kuzeyinden Rus esaretindeki Müslümanları efendisinin düşmanı ile çarpışmak için ölüme gönderilmişlerdir. Berlin Hatıralarında bu acı şöyle anlatılır:

Biraz da geçmeyi ister misin bizim yakaya?
Al işte bir günü mâtemsiz olmayan Asya!
Zamân-ı rüşdünü andıkça ağlasın dursun,
İkiz vesâyeti altında İngiliz´le Rus´un.
Sülük benizli vasîler ne emdiler kanını,
Mecâli kalmadı artık çıkardılar canını!
Zavallı yerliyi kıtlık zaman zaman kemirir
Bu, kan tükürmeye baksın… O, muttasıl semirir!
…….
Damarlarındaki son damlanın gelir sırası…
Ki saklı durmayacak, ister istemez akacak
Gidip efendisinin düşmanıyla çarpışarak. (6)

Berlin’den Ayrılış
Mehmet Akif Berlin’de kaldığı günlerde, Çanakkale Savaşları bütün dehşetiyle devam ediyordu. Savaşın durumu her an merakını çekiyor sık sık son durumu öğrenmeye çalışıyordu. Çanakkale’nin kaybedilmesi Osmanlı’nın bitmesi demekti. Bunu bildiği için savaşın seyrini Berlin’deki Askeri Ataşemiz Ömer Lütfi Bey ‘e soruyor, “Çanakkale ne olacak? diyordu. Uzakta olmasına rağmen aklı Çanakkale’deydi. Her türlü teknik imkanla Çanakkale’ye saldıran güçler, galip gelerek hilâlin hakimiyetine son vermişler müydi? Berlin Hatıralarında endişesini şöyle belirtir:

Silindi gitti Hilâl´in şu anda belki izi,
Zavallı Marmara´nın şerha şerha bağrından!
Bir İngiliz bezidir, belki, şimdi dalgalanan
Bizim Çanakkale âfâk-ı târumârında,
O dâr-ı Saltanat´ın bâb-ı şerm-sârında!
…
Uzakta olmama rağmen civâr-ı zârından,
Civârım inliyor âvaz-ı intizârından! (7)

BERLIN’DE BIR MILLI ŞAIR
BERLIN’DE BIR MILLI ŞAIR

Sonuç
Tarih yaşanmış zamanların hikâyesidir. Tarih yazmak büyük insanların ve milletlerin işidir. Geçmişte yaşananlar gelecek için bir rehberdir. Geçmişini bilemeyen, insanını ve insanının hasletlerini tanımayan, geleceğe emin adımlarla gidemez. Gelecek nesillere atalarını tanıtmak şimdikilerin görevidir. Bu görevin yapılmaması ağaçların köklerinin kurutulması demektir. Köksüz ağaç nedir ki? Kökü olmayan nesiller… Millet için en büyük öksüzlük köksüzlüktür. Kendini tanımadan var olmak mümkün değildir. Bizlere bir vatan bırakan aziz şehitlerimizin manevi hatırasına saygı, onlara layık nesiller yetiştirmekle mümkün olacaktır.

Milletin değerlerini bilmeden onun adına söz söylemek zordur. Tanımadığın bir nesneyi nasıl anlatacaksın? Milletini tanıyan değerlerini bilen sanatçılar ve nesiller gelecek günlerin teminatıdır.
Birçok Müslüman vatanları için şehit oldu, bir kısmı da kara talihinin sonucu düştüğü sömürgeciler elinde memleketinden çok uzaklarda efendilerinin aldatmasıyla sürüldükleri cephelerde vatanlarını göremeden göçüp gittiler.

Berlin’de tarihe yolculuk yapmak için önemli bir yer var: Wünsdorf. .Bu yerden Çanakkale savaşlarını ve Birinci dünya Savaşı’nın hatıralarını yâd etmek mümkün. Çanakkale Muharebeleri olurken Berlin’de görevli olarak bulunan Mehmet Akif, buraya yaklaşık elli kilometre uzaklıktaki Wünsdorf’ta Müslüman esirlerin toplandığı “Hilâl” kampında konuşmalar yapıyor, Berlin Askeri ataşesi Ömer Lütfi Bey’den her gün Çanakkale savaşlarının son durumunu öğrenmeye çalışıyordu. Berlin’de bulunan ecdat torunlarının bir Çanakkale’si de Wünsdorf’tur.

Atalarımız görevlerini yapıp gittiler. Onların fedakarlıklarını anmak, yapılanlar ile öğünmek, yeni nesiller olarak elbette hakkımız. Ancak bir de sorumluluğumuz var: Geçmişi hatırlayıp milli ruhu diri tutarak bulunduğumuz yerde ve yaptığımız işte en iyi olmaya çalışmak atalara layık olmanın gereğidir.

Bu sebeple;
1.Yeni nesillerin tarih bilinci kazanmaları için Mehmet Akif ve Wünsdorf üzerinden bir çalışma yapılması gerekmektedir. Bugün dünyada etkin olamaya çalışan devletlerin sömürgeci geçmişlerinin bilinmesi, dünya Müslümanlarından binlerce mazlum insanın onlar elinden çektiklerinin hatırlanması bu çalışma ile olacaktır.

2. Osmanlı-Alman ittifakı ile başlayan Türkiye- Almanya ilişkilerinin tarihi temellerini anarak ve yaşatarak, Almanya’daki Türklerin ve diğer dünya Müslümanlarının bu tarihi mirastan yararlanmaları mümkündür.

3. Bu çalışmalarla Wünsdorf’ta vaktiyle esir Müslümanlar için yapılan camiin o günlerin hatırası adına aynı yerde yeniden aynı özellikte bir camiin yapılması sağlanabilir. Halen orada yaşayan ve ibadet edecek bir yerleri olmayan Müslümanlar da bu vesile ile bir camie kavuşurlar.

Rüştü Kam

……………………………………

* Giresun Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi
1- Din, felsefe, edebiyat, hukuk, ilim, siyaset, içtimaiyat ve Müslümanların ahvalinden bahseden ve haftalık yayımlanan Sebil’ür-Reşad dergisinin ilk yedi cildi (182 sayı) Sırat-ı Müstakim adıyla çıkmıştır. Bundan sonra derginin, Sırat-ı Müstakim olan adı, 24 Şubat 1912’de 183. sayıdan itibaren Sebil’ür-Reşad olarak değiştirilmiş ve başlangıçtan beri derginin sorumlu müdürlük görevini yürüten Eşref Edib derginin sahipliğini de üstlenmiştir. Dergi, İslam dünyası ile haberleşmeyi sağlamada da başarılı olmuş, Mısır, Hindistan, Balkanlar, Kuzey Afrika ve Müslüman Rusya’da çıkan yayın organlarını çok iyi takip etmiştir. Derginin buralara ulaştığı, gelen mektuplardan anlaşılmaktadır. Ayrıca İslam dünyasının çeşitli bölgelerine geçici ve daimi muhabir gönderme/bulundurma derginin başarılı olduğu yeniliklerden biridir.15.”Sırat-ı Müstakim” maddesi, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, VIII. s.8.

2- Alman tarihçi Gerhard Höpp. I.Dünya Savaşı’nda Almanya’daki Müslüman esirler üzerine yazdığı kitapta Âkif’e ilişkin olarak yalnızca”Şark İstihbarat Birimi” tarafından Müslüman esirlere yönelik propaganda için çıkartılan farklı dillerdeki El Cihad adlı gazetenin Türkçe redaksiyonundan sorumlu olmak üzere Âkif’in Berlin’e geldiği bilgisine yer vermiştir. Kadir Kon, Birinci Dünya Savasında Mehmet Akif’in Almanya Seyahati,.s.5 www.academia.edu/…/

3- Safahat, Mehmet Akif Ersoy, Berlin Hatıraları, Akçağ yayınları Ankara 1997 s.304 -305

4-Wünsdorf’da Müslüman esirler için yaptırılan bu cami, , 68 m.genişliğinde ve 12 m yüksekliğinde kırmızı beyaz renkli ahşaptan inşa edilmiştir. 23 m yüksekliğinde bir minaresi vardır. Cami, Berlin’de bütün ileri gelenlerin katıldığı bir törenle, 1915 de zamanın Berlin Büyükelçisi İbrahim Hakkı Paşa tarafından açılmıştır.
5-A.g.e. s.311
6- A.g.e. s.312
7- A.g.e. s.323