DÜNYA VATANDAŞI

Bir insanın dünya vatandaşı olabilmesi yaşadığı ülkeyi terk etmesiyle mümkün olur. Düşüncesi ve yaptığı eylemler tüm dünyada ilke olarak örnek alınıyorsa, o insan da dünya vatandaşıdır. Ülke sınırını aşabilen düşünen insanların hem dostu hem de düşmanı çok olur.

Yerkürede yaşanan savaşlar, zorunlu göçler, Batı ülkelerin bütçelerinin büyük bir tutarını silahlanmaya ayırması tarihe olan ilgiyi artırmıştır.

Federal Almanya Cumhuriyet’i 8 Mayıs 2025 tarihinde İkinci Paylaşım Savaşı’nın resmen sona ermesini kurtuluş olarak törenlerle andı.

Avrupa Nazi Hitler rejiminden kurtarılmıştı. Fakat Alman halkı için cezalandırma zamanı başlamıştı. Ülke parçalanmış, işgal edilmiş tüm şehirler virane olmuş, yıkılmıştı.

Milyonlarca kadının tecavüze uğradığı bir dönemde açlık ve göçler başlıyor. Hitler rejiminin işgal ettiği ülkelerde on bir milyon Alman kökenli aileler göçe zorlanmıştır.

Seçimle idareyi ele alan hükümet, Alman halkı adına uyguladığı kıta sınırlarını aşan devlet şiddeti, terör cinayetleri sona ermişti. Avrupa kıtasında tekrar hak, hürriyet ve adaleti sağlayan devletlerin yeniden kurulması kolay olmadı. Bugün bu nedenle 2025 yılı itibariyle halkın demokrasiyi kaybetme korkusu anlaşılabilir.

Hitler’in partisi 1930 yılında seçimde çok oy alınca geleceği tahmin eden, öngören düşünürler 1933 yılında rejim idareyi ele geçirince haklı olduklarını gördüler. Uyaranlar parti devletinin düşmanı oldular.

Sosyal demokratların, düşünen halkı uyaran Hitler rejimini eleştiren aydınların iki seçimi vardı. Ya ülkeyi terk edecek ya hapislerde işkence görecekti.

Bunlardan biri olan Thomas Mann, 1929 yılında edebiyat Nobel Ödülü almıştı. 1933 yılında İsviçre’de okuma etkinliği yapmıştı. Kızı, baba Almanya’ya gelme yoksa tutuklanacaksın, diye haber gönderdi. Artık anavatanını gönlünde taşıyordu.

Kısa bir süre sonra vatandaşlıktan çıkarıldı, mal varlığına el konuldu. Oğlu, babasının Nobel ödülünde aldığı parayla alınan arabasını dahi kurtaramamıştı.

Seyahat bavulundan başka hiçbir şeyi yoktu. Sürgün hayatı İsviçre, Fransa ve Çekoslovakya’da dar gelmeye başladı.

1938 yılında Amerika’ya sığındı. 2025 yılı 150. Doğum yaş yılı olarak anılıyor. Eserleri güncelliğini kaybetmedi.

1875 yılında doğan, 1955 yılında vefat eden Thomas Mann’ın 43 roman, çok sayıda hikâye ve şiir kitabı yayınlandı. Eserleri elliden fazla dile çevrilmiştir.

Birinci Paylaşım Savaşı’nda Alman İmparatorluğunun savaşa girmesini doğru buluyordu. Yanıldığını anlayınca İkinci Paylaşım Savaşı’nda savaşa karşı koymayı sorumluluk olarak görüyordu.

Amerika’ya sığınmak zorunda olan diğer aydınlarla birlikte düşüncelerini BBC radyo aracılığıyla Alman vatandaşlarına duyurmaya çalıştı.

Alman halkını uyardı, direnmeleri için çağrı yaptı. Rejim bütün medya ve basında sadece pozitif haber veriyordu. Halk sohbet yayınlarıyla, spor faaliyetleriyle meşgul ediliyordu. Bu nedenle Alman halkı milyonlarca Yahudi inancında olan insanların, Alman ve diğer Avrupa vatandaşların toplama fabrikalarında öldürüldüğünü sorgulamıyor, savaş meydanlarında ölen askerlerden haberdar olmuyordu. Bilen de korku imparatorluğunda ses çıkaramıyordu.

Thomas Mann şehir şehir gezerek Amerika’da savaşa karşı konuşmalar yapıyor. Radyoda Alman halkına sesleniyor, duymadıklarını anlatıyor. Amerika başkanı Franklin Delano Roosevelt’e karşı saygı duyuyor.

Radyo konuşmaları bugüne ders verme niteliğinde. Mely Kıyak ön ve son sözü yazarak kitaplaştırdı.

Almanya Amerika’daki evini satın aldı. Orada okuma amacıyla etkinliklerde edebiyat okuyan üniversite öğrencileri burs alarak tarihin bugüne ışık tutması için çalışıyorlar.

İsviçre’de müzede bulunan günlükleri de kitap halinde yayınlandı.

Savaştan sonra 1952 yılında Avrupa’ya geri döndü. Ama Almanya’ya değil İsviçre’ye yerleşti.

Alman halkı Hitler rejiminden kendileri kurtulsaydı, mücadele edip direnseydi Almanya’ya dönerdim, demesi bazı çevrelerde hoş görülmedi. Okuma etkinliklerinde Doğu Batı Almanya arasında bir ayrım yapmadı.

Alman halkı 1930 yılında mücadele etmeye, sokaklarda karşıt göstermeliydi. Rejim tüm gücü ele geçirdi, yasaları parti tüzüğüne uydurdu. Yani önlem almak için çok geç kalınmıştı.

Bugün Almanya için Alternatif Partisi’nin (AfD) kapatılması konuşuluyor. Yine geç kalınmasın, İslâm ve göçmen karşıtlığından başka parti programları yok.

Tarih ders alınmazsa, tekrar eder.

Barışla kalın!

İlter Gözkaya-Holzhey           

Berlin, 21.05.2025

eMail: [email protected]

Kaynaklar:

ZEIT Geschichte: Thomas Mann, ZEIT-Verlag, 2025, Hamburg

Mely Kıyak, Thomas Mann, Deutsche Hörer, Fischer-Verlag, Frankfurt a.M. 2025

ISBN: 978-3-10-397685-4