0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Seslilerin uyumu:
Dilimizdeki sesli harf sayısının 8 (sekiz) olduğunu; bunların dördünün kalın sesli, dördünün de ince sesli olduklarını biliyoruz. Sesliler; yuvarlak ve düz , geniş ve dar sesli olarak da sınıflandırılırlar. Bunlarda uyulması gereken sesli uyumu kuralı vardır dilimizin.
“Başka dillerde böyle bir kural var mı?” diye sorarsanız, yanıtım “Bilmiyorum.” olur.

Büyük ve küçük sesli uyumu kuralına uyarak yazmak ve konuşmak zorundadırlar dilmizi kullananlar.
Büyük sesli uyumu: Sözcüğün ilk hecesindeki sesli inceyse onu izleyen hecelerdeki sesliler de ince olmak zorundadırlar. İlk hecedeki sesli kalınsa izleyen hecelerdeki sesliler de kalın olurlar. Genel kural bu olmasına karşın kuraldışı durumlar da vardır. Kuraldışı durumlar dilimizdeki yabancı sözcüklerde gösterirler kendilerini çoğunlukla.
Kimi bileşik sözcüklerde de görürüz bu kuraldışı durumu.
Sözcüğe ulanan eklerde de uyum zorunludur ve onlar da ses uyumuna uygun olarak kullanılırlar.
-leyin, -ken, -ki, -(i)mtrak, -yor, ekleri kuraldışı olarak gelirler sözcüklere.
Türkçe olmalarına karşın bu uyuma aykırı olan sözcüklerde ekler, sözcüğün son hecesindeki sesliye göre ses uyumuna uğrarlar.
Küçük sesli uyumu:
A, E, I ve İ düz sesli harflerimizdirler. A ve E düz ve geniş; I ve İ düz ve dar seslidirler.
Türkçe bir sözcüğün ilk hecesindeki düz ve geniş sesli A dan sonra b, m, ve v sesi geliyorsa buından sonra gelen hecedeki sesli, genellikle, düz ve yuvarlak U sesidir.
Örnek: kambur, kavurma, çabuk
Kuraldışılık burada da sözkonusudur.
Sözcüğün ilk hecesi düzse eğer ondan sonra gelen hecelerdeki sesliler de düz sesli olurlar.
O, Ö, U ve Ü seslileriyse yuvarlak seslilerdirler.
O ile Ö yuvarlak ve geniş; U ile Ü ise yuvarlak ve dardırlar.
Burada da ses uyumu kuralı geçerlidir. Yani ilk hecedeki sesli yuvarlaksa sonraki hecelerdeki sesliler de kural gereği yuvarlak olmak zorundadırlar. Bunlardan O ve Ö seslileri dilimizdeki Türkçe sözcüklerin ancak ilk hecesinde olurlar. İkinci ve daha sonraki hecelerde kullanılmazlar. Yabancı sözcüklerde kuraldışılık olabilir.
Buraya değin dilimizin sesli uyumu kuralından söz ettik.
Dilimizin sert ve yumuşak sessizleriyle ilgili konuşma ve yazma kuralı da vardır.
Bu kurallar; sert sessizlerin yumuşaması ve yumuşak sessizlerin sertleşmesi kuralı olarak adlandırılırlar.
Bunlar ayrı bir yazının konusudurlar.
Zorunluluk doğduğunda ve uygun bir zamanda bu kurallarla ilgili olark da yazmak isterim kuşkusuz.
Bir yer dışında hiç örnek vermedim. Bilerek yaptım bunu. Meraklıları örnekleri kendileri bulsunlar istedim.
Konuya ilişkin bilgi yanlışlarımı düzeltmeniz, bilgi eksiklerimi gidermeniz en içten dileğimdir.
Kurallarına uyarak konuşmamız ve yazmamız dilimize saygılı olmak anlamına gelir.
Saygılı olalım…
Saygılı olmaya çağıralım…
Onun saygınlığını salt böyle korur ve sağlarız.

Hasan Arslan
Türkçe Öğretmeni