Yapay zekanın (YZ) günlük yaşamımıza etki etmeye başladığı bu dönemde, Müslümanların din ile ilişkisi de acilen gözden geçirilmelidir. İslam’ın temel ilkeleri ile teknolojinin gelişen gücü arasında bir denge kurmak gerekir. Yapay zeka ve teknoloji, kendi başlarına dini bir değer taşımadıkları gibi, insanlar tarafından nasıl kullanıldıkları, dinî bakış açısına göre değerlendirilmelidir. Dolayısıyla, Müslümanların yapay zeka ile ilişkisini şekillendirirken, İslam’ın ahlaki, siyasi ve hukuki, ekonomik ve eğitim anlayışı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu konuyu şu açılardan ele alabiliriz:

1. İslam’ın Bilim ve Teknolojiye Yaklaşımı

İslam, tarihsel olarak bilim ve teknolojiyi önemli bir alan olarak görmüş, Müslüman alimler ve bilim insanları birçok buluşa imza atmışlardır. Kur’an-ı Kerim ve Hadislerde ilim öğrenmenin önemine vurgusu yapılırken, insanın Allah’ın yarattığı dünyayı keşfetmesi ve üzerinde düşünmesi teşvik edilmektedir. Örneğin, Kur’an’da insanlara akıllarını kullanmaları, doğayı gözlemlemlemeleri ve çağın şartlarında bilgi edinme yönünde birçok çağrı vardır (örneğin, “düşünmez misiniz?” (Sad, 38/10) ve “Oku! Seni Yaratan Rabbinin adıyla oku” (Alak, 96/1) ayetleri).

Yapay zekanın gelişimi de bu geleneğe paralel olarak, insanların Allah’ın yarattığı akıl ve zeka potansiyelini kullanmalarının bir aracı olarak görülebilir. YZ, bilginin doğru bir şekilde kullanılmasını, insan hayatını kolaylaştırmayı ve problemlere çözüm üretmeyi sağlayan bir araçtır.

Bu bağlamda, YZ’nin İslam’a aykırı olup olmadığına değil, nasıl kullanıldığına bakılmalıdır.

2. Ahlaki Sorunlar

Yapay zeka ve teknolojinin hızlı gelişimi, beraberinde önemli ahlaki ve etik soruları da gündeme getirmektedir. İslam, bireylerin birbirlerine ve topluma karşı sorumluluk taşıdığı bir ahlaki sistem sunar.

Bu ahlaki perspektif; YZ uygulamalarının insan onuruna, adalete, eşitliğe ve insan haklarına saygılı bir biçimde tasarlanıp uygulanmasını gerektirir.

Adalet ve Eşitlik

YZ algoritmalarının önyargılara dayalı kararlar vermesi, özellikle ahlak, cinsel, sosyal veya ekonomik temelli ayrımcılık yapması, İslam’ın temel ilkelerine aykırıdır. İslam, insanları eşit yaratmış ve adaletin sağlanmasını her zaman ön planda tutmuştur.

Bu bağlamda, yapay zekanın insanların haklarına saygılı ve adil bir şekilde kullanılması gerektiği her platformda vurgulanmalıdır.

Gizlilik ve Mahremiyet

YZ’nin veri toplama ve işleme gücü, kişisel gizlilik ve mahremiyet konularını gündeme getirmektedir. İslam, kişinin mahremiyetine saygıyı esas alır ve başkalarının izni olmadan özel bilgilerin ifşa edilmesini haram kabul eder.

Dolayısıyla, YZ teknolojilerinin kullanımında, kişisel verilerin güvenliğinin sağlanması ve etik sınırların korunması önemlidir.

3. İnsan ve Yapay Zeka İlişkisi

İslam’a göre insan, Allah’ın yeryüzündeki halifesi (yönetici) olarak yaratılmıştır ve akıl, irade, vicdan gibi üstün yeteneklere sahiptir. YZ, insanın yaratılışındaki bu eşsiz özellikleri taklit etme çabasında olsa da, insanın yaratıcılığı, vicdanı ve manevi derinliği gibi özellikleri tam anlamıyla taklit edemez.

Bu nedenle, YZ’yi bir araç olarak görmek ve ona insan yerine karar verici bir statü vermemek gerekir.

Yapay zekanın insan aklını taklit edebilmesi, ancak insanın irade ve vicdanını tam anlamıyla yerine getirememesi, İslam’ın insanın mutlak üstünlüğüne dair bakış açısıyla uyumludur.

Müslümanlar, YZ’yi bir araç olarak kullanabilir, ancak Allah’a ibadet, ahlaki sorumluluklar ve toplumsal görevler gibi manevi yönleri yalnızca insanın yerine getirebileceğini unutmamalıdırlar.

4. Yapay Zeka ve İslam Hukuku (Fıkıh)

İslam’da fıkıh, dini kuralların günlük hayata uygulanmasında rehberlik eder. Yapay zekanın gelişimi ile birlikte, yeni sorunlar ve sorumluluklar ortaya çıkmaktadır.

YZ kullanımıyla ilgili olarak, İslâm alimlerinin, özellikle de fıkıh âlimlerinin  bu alanda yeni çözümler geliştirmeleri, İslam’ın temel ilkeleri ışığında ahlaki ve hukuki sorunlara çözümler getirmeleri gerekir.

Örneğin, bir YZ’nin karar verme süreçleri (tıbbi tanı koyma, yargı kararları verme, iş yerinde karar alma vb.) konusunda fıkhî hükümler belirlenmelidir ve insanın iradesi, özgürlüğü ve sorumluluğu gibi konular mutlaka masaya yatırılmalıdır.

5. Toplumsal Etkiler ve İslam’ın Sosyal Adalet Anlayışı

YZ’nin kullanımı, toplumsal yapıları ve ekonomik dengeleri etkileyebilir. İş gücü kayıpları, gelir dağılımındaki eşitsizlikler ve eğitimdeki fırsat eşitsizlikleri gibi sorunlar, İslam’ın sosyal adalet anlayışını zorlayabilir. İslam, toplumun en zayıf bireylerinin korunmasını ve her bireye eşit fırsatlar tanınmasını öğütler. Bu nedenle, YZ’nin toplumsal etkilerini dikkatle incelemek ve toplumda adaletsizliklere yol açmaması için gerekli tedbirleri almak gerekir.

6. Teknolojinin Yaratıcı Gücü ve Dinî Bilinç

YZ, insanın yaratıcı gücünü ve zekâsını bir araya getirerek yeni çözümler üretebileceği bir platform sunar. Ancak, insanın yaratılışına ve varoluşuna dair derin bir bilinçle hareket etmesi gerekmektedir.

YZ’nin geliştirilmesi ve kullanımı, insanın Allah’a karşı sorumluluklarının bir parçası olarak görülmeli ve bu sorumluluk, insanın kendisini Yaratıcısı ile olan ilişkisini unutmadan, insanlık için en iyi sonuçları ortaya koyabilecek şekilde yönlendirilmelidir.

Sonuç

Müslümanların yapay zeka ile ilişkileri, dinî, ahlaki ve toplumsal sorumluluklar çerçevesinde tanzim edilmelidir. YZ, doğru bir şekilde kullanıldığında, insanın hayatını kolaylaştırabilir, toplumsal sorunları çözebilir ve bilime katkı sağlayabilir. Ancak, bu süreçte İslam’ın adalet, eşitlik, insan hakları ve ahlaki değerler gibi temel ilkelerinin gözetilmesi gerekir.

Müslümanların bu alandaki yaklaşımları, dinî bilinçleri, ahlaki sorumlulukları ve insanlık adına en iyi sonuçları elde etme gayretleri ön plana çıkmalıdır. Bu konularda geç kalmamak gerekir.

Rüştü KAM