Frankfurt Kitap Fuarı, her yıl dünya genelinde büyük bir ilgiyle beklenen etkinliklerden biri. 2023 yılında da, fuar açılışı, İtalya’nın onur konuğu olarak katılımıyla gerçekleşti ve bu kez büyük bir skandal yaşanmadan tamamlandı. Almanya açısından sakin geçen açılış töreni, İtalya’daki siyasi gerginliklerin gölgesinde kaldı.

İtalya’nın Katılımı ve Siyasi Gerginlikler

Bu yılki fuarın açılış konuşmaları, İtalya’nın aşırı sağcı hükümeti tarafından gönderilen Kültür Bakanı ve tanınmış bir İtalyan yazar tarafından yapıldı. Mussolini hayranı olarak bilinen İtalya Başbakanı Giorgia Meloni’nin hükümetinde görev yapan Kültür Bakanı’nın konuşması, yalnızca bir kişinin protestosuyla karşılandı. Ancak “düşünce özgürlüğünün dokunulmazlığı” vurgusuyla yaptığı konuşma, çoğu katılımcıdan alkış aldı. İtalya’yı temsilen bir diğer konuşmacı olan Fizikçi-Yazar Carlo Rovelli, “savaşların ekonomik çıkar çatışmalarına dayandığını” belirten konuşmasıyla dikkat çekti, ancak konuşması protestosuz geçti.

Roberto Saviano gibi önemli İtalyan yazarların hükümet tarafından liste dışı bırakılması ise fuara gölge düşüren bir diğer konu oldu. Mafya hakkında yazdığı kitaplarla tanınan ve halen polis koruması altında yaşayan Saviano, Başbakan Meloni’yi sert bir şekilde eleştirdiği için İtalya’nın resmi heyetinden çıkarıldı. Bu duruma tepki olarak, birçok ünlü İtalyan yazar heyetten çekildi ve hükümeti “sansürcülükle” suçlayan bir bildiri yayınladı. Ancak Saviano ve destekçileri, Almanya’daki yayınevlerinin davetlisi olarak fuara katılmaya devam ediyor.

Türkiye’nin Katılımı

Frankfurt Kitap Fuarı’nda Türkiye’nin katılımı, önceki yıllara göre daha sınırlı kaldı. Muhalif ve bağımsız yayınevleri, ekonomik sıkıntılar ve diğer nedenlerden dolayı fuarda stand açmadılar. Ancak BirGün Gazetesi, önceki yıllarda olduğu gibi bu yıl da fuara kendi standıyla katıldı ve yazarlarıyla etkinlikler düzenledi. Ayrıca, Türkiye Almanya Kültür Forumu ve Alman PEN tarafından organize edilen bir ortak stand da, Türkiye’den gelen muhalif sesleri temsil ediyor.

Türkiye’nin resmi katılımı ise oldukça kapsamlı oldu. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile İstanbul Ticaret Odası, 220 metrekarelik Türkiye Ulusal Standı’nı organize etti. Bu stantta 20 yayınevi yer alırken, Türkiye’den çeşitli dillere çevrilen eserler de sergilendi. Türk Edebiyatı’nın dünya çapında tanıtılması amacıyla başlatılan TEDA Projesi, bu yıl da birçok eserin yabancı dillerde yayımlanmasını destekledi.

Geçen Yılın Skandalı: Filistin ve Sansür Tartışmaları

Geçtiğimiz yılın açılışı, Slovenya’nın onur konuğu olduğu törende yaşanan skandallarla damgasını vurmuştu. Slovenya’yı temsilen konuşan Prof. Slavoj Žižek‘in, “Filistin’in tarihsel haklılığı” konusundaki sözleri, tören sırasında protesto edilmişti. Aynı yıl, Filistinli yazar Adania Shibli‘nin ödül töreni de, “antisemitizm” suçlamalarıyla iptal edilmişti. Bu olaylar, fuarın “fikir ve ifade özgürlüğü”ne ilişkin taahhütlerinin sorgulanmasına neden olmuştu.

Kültürel Çatışmaların Gölgesinde Bir Açılış

Frankfurt Kitap Fuarı, her ne kadar dünyanın en büyük yayıncılık etkinliklerinden biri olsa da, siyasi ve kültürel çatışmaların gölgesinde geçmeye devam ediyor. İtalya ve Almanya arasında yaşanan bu gerilimler, fuarın küresel boyutlarda “fikir ve ifade özgürlüğü”nü nasıl ele aldığına dair tartışmaları daha da alevlendiriyor. Kitap fuarındaki bu olaylar, kültür dünyasındaki siyasi müdahalelerin ve sansürün hâlâ büyük bir sorun olduğunu gösteriyor.

Gürsel Köksal/Frankfurt