0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Konuya girmeden önce bir açıklamayı yapmayı zorunlu sayıyorum. Son yazıma yorum yazan değerli meslektaşım, arkadaşım Ahmet Ovalı; başıma – hemen hemen her yazdığım yazıda – gelen bir beceriksizliğime dikkat çekiyor. Bu beceriksizlik kuralı çiğneme beceriksizliği değildir, sözcüklerin kimi harflerini ya yazmama ya da eksik yazma beceriksizliğidir. Bu kusur benimdir. Bağışlanma dileğimin kusurumdan büyük olacağını bile bile “Bağışlayın lütfen!” diyorum.

Bu kez konumuz dilimizdeki tümce çeşitleri olacak.
Dilimizde tümceler;
– yüklemlerine,
– anlamlarına,
– yapılarına göre çeşitlere ayrılırlar.
Yüklemlerine göre tümceler ikiye ayrılırlar:
1. Fiil ( eylem ) tümcesi: Yüklemi çekimli bir fiil olan tümcelere fiil tümcesi denir. Örnek: Babam arabamızı temizliyor. Tümcenin yüklemi çekimli bir fiildir, tümce fiil tümcesidir.
2. İsim tümcesi: Yüklemi, sonuna ekfiil alan isim soylu bir sözcük olan tümcelere isim tümcesi denir. Örnek: Arabamızı temizleyen babamdır. Tümcenin yüklemi isim soylu bir sözcüktür. Sonuna ekfiil alarak yüklem görevi üslenmiştir. Tümce isim tümcesidir.

Dilimizde sözcük türlerinden fiil dışında kalan türler isim soylu sözcüklerdirler.
Anlamlarına göre tümceler üçe ayrılırlar:
1. Olumlu tümceler, örnek: Babam arabamızı temizliyor.
1. Olumsuz tümceler, örnek: Babam arabamızı temizlemiyor.
2. Soru tümceleri: Bunlar da, kendi aralarında, a) olumlu soru tümceleri b) olumsuz soru tümceleri olarak ikiye ayrılırlar. Soru tümcelerinin sonuna (?) soru işareti koymak zorunlu bir kuraldır. Soru tümcelerini kurarken kullanılan ve ses uyumuna göre değişen -mi eki yüklemden ayrı yazılır. Bu da kuraldır.
Örnek: Babam arabamızı temizliyor mu?
Babam arabamızı temizlemiyor mu?
Yapılarına göre tümcelerimiz ikiye ayrılırlar:
1. Basit tümceler: Tek yüklemi olan, içinde fiilimsi olmayan tümcelerdir.
Örnek: Onu da dinlediler.
2.Bileşik tümceler: İçinde birden çok yüklem bulunan tümcelerdir. Bu tümcelerde bir temel tümce vardır. Temel tümce içinde bir ya da birden çok yan tümce bulunur. Yan tümcelerin yüklemi ya bir fiilimsidir ya çekimli bir fiildir ya da ekfiil almış isim soylu bir sözcüktür. Bileşik tümceler; kendi aralarında, üçe ayrılırlar.
– Girişik bileşik tümceler,
– Bağlı bileşik tümceler,
– Sıralı bileşik tümceler.
Girişik bileşik tümceler temel tümceyle yan tümcelerin birbiri içine girdikleri tümcelerdir. Örnek: Eri döven astsubaya dava açıldı. Bu tümcedeki yan tümce, “Eri döven” dir. Yüklemi fiilimsidir, ortaçtır.
Bağlı bileşik tümceler birbirine bağlaçlarla bağlı olan tümcelerdir. Örnek: Astsubay eri dövdü ve kendisine dava açıldı. İki ayrı tümce birbirine ve bağlacıyla bağlıdır. Burada kural, birbirlerine bağlaçla bağlı olan tümcelerin arasına (,) virgül ya da (;) noktalı virgül işaretinin konul(a)mayacağıdır.
Sıralı bileşik tümceler; birbirlerinden, virgül ya da noktalı virgül işaretleriyle ayrılan tümcelerdir. Örnek: Astsubay eri dövdü, kendisine dava açıldı.
Bir sonraki yazımda konum fiil çatısı olacak. “Fiilin çatısı da mı olurmuş?” dediğinizi şimdiden duyuyorum.
Var! Var! Azzz sonra!…

Hasan Arslan
Türkçe Öğretmeni