0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

SELÇUKLU VE OSMANLI BAŞKENTLERİ (VII)
 
-EDİRNE VE İSTANBUL-
 
– Ey güzelim Edirne! Sen ne de güzel ve de vefalı bir şehirmişsin, seni bizden bizi de senden ayıran o vefasızlara, nankörlere, kıymet bilmezlere yazıklar olsun…-
 
Çanakkale’den ayrılıyoruz, rehberimiz Ali Bey’le vedalaştık. Yüzler asık. Çanakkale’nin hüznü çöktü içimize. Yorum bile yapacak halimiz kalmadı. Sadece otobüsün tekerlerinin sesini duyuyoruz. Sanki o da bizim hüznümüze katılmış, tonlarca yükün altında inleye inleye  çaresiz yol alıyor.
 
Edirne’deyiz 
Otelimiz butik otel, mükemmel. Karnımız zil çalıyor, otele yerleşir yerleşmez doğru ciğerciye koştuk. Edirne’ye gelmeden önce sorduk soruşturduk, Edirne’de ne yiyelim diye, sorulanlar aynı cevabı verdiler;
„Ciğer.“
“Peki ciğer nerede yenir?”
“Ciğerci Bahri” de. 
Personel, patron dahil tek sıra halinde kapıda karşıladılar bizleri. ‘Hoş geldiniz, hoşgeldiniz…’Fazla resmiyet de sıkıcı oluyor… “Oş geldiniz beya” diye yüksek sesle Trakya usulü bir gönderme yaptım ortaya…Cevap gecikmedi; “Oşgeldin beya karaçopar…” işte o kadar. Resmiyet yerini samimiyete bırakıverdi. Cevap işletme sahibinden gelmiş…Kuru-yağız denilen tiplerden, uzun boylu,  muhabbeti bol, neşeli bir kişilik… Ciğer müthiş.
Patrona soruyoruz, ‘Edirne ciğerini farklı kılan nedir?’
‘Asıl fark ciğerin kendisidir. Ciğer Edirne yöresinde yetişen danalardan elde edilir. Tabii ki karaciğer Bir süre dinlendirilen karaciğerin zarı soyulur, sinir ve damarlardan, kandan arındırılır. Sonra yaprak şeklinde incecik doğranır. Yöreye ait buğday ununa batırılır ve yine yöreye ait ayçiçek yağıyla kızartılır.  Tavada kızartılır, kızartma süresi 3-4 dakika kadardır.  
Sonra Edirne mahsulü olan özel kurutulmuş ve kızartılmış kırmızı biberle birlikte ince doğranmış soğan, tuz, sumak, maydanoz ve Karaağaç mahsulü kurutulmuş kırmızı biberler ile birlikte servis edilir.’
Muhabbet güzel, “Türk Kahvesi ikramı” ayrı bir lezzet. Su ve yanında lokum ile ikram ediliyor,  derken ipin ucunu kaçırmışız, zaman oldukça ilerlemiş. İşletmeden memnun olarak ayrılıyoruz, birlikte fotoğraf çekiliyoruz, kucaklaşıyoruz ve helalleşiyoruz.  “Güle güle beya.” İstikamet Selimiye Camii.
 
Edirne ve Selimiye Camii
Edirne rehberimiz İsmail Bey de işinin ehli birisi, insan olarak da mükemmel. İstanbul rehberimiz Nisa Hanım’ı da burada zikretmem gerekiyor. Tur sorumlusu Emin kardeşimin hakkını yememek lazım, her şehir için ayrı bir rehber bulmuş, her  biri diğerinden mükemmel. Gezimiz “Kültür Gezisi” olduğu için rehberlerin birikimli olması gerekiyor. Yüzeysel bir anlatım yerine detaylarda gizli olan önemli bilgiler ufkumuzu açıyor. Rehberlerimiz kuru bir tarihi malumattan daha ziyade, detaylarda saklı olan o önemli bilgileri bizlere aktararak, ‘Hmmm…’ dememize vesile oluyorlar.
Ve Edirne rehberimiz İsmail Bey…:
 
“Edirne 1361 yılında I.Murat tarafından fethedilmiş ve İstanbul’un fethine kadar 92 yıl boyunca Osmanlı Devleti’nin başkenti olmuştur. Fatih Sultan Mehmed ’in doğduğu (29 Mart 1432)  şehirdir Edirne. Sultan I.Mehmed, Yıldırım Bayezid de Edirne’de doğmuşlardır. İstanbul’un Fethi hazırlıkları ve planları Edirne Sarayı’nda yapılmıştır.
 
17. yy.’da İstanbul; Londra, Paris ve Roma’dan sonra Avrupa’nın en büyük beşinci şehriymiş. Edirne, 1453’te İstanbul’un başkent olmasından sonra önemini kısmen yitirse de, padişahların gözde yerlerinden biri olmaya devam etmiş. Mimari yenilikler Osmanlı’ya, bu kentin yapılarıyla gelmiş; hat ve süsleme sanatının en güzel örnekleri burada verilmiş, Edirne medreseleri yoğun tartışmalara tanık olmuş, tıp tarihine geçen ilk uygulamalar burada başlamış.
 
İmparatorluğun önemli bir şehri olan Edirne, kültürel mirasımızın en yoğun olduğu bir kenttir. İmparatorluk Edirne’nin üzerine basarak yükselmiştir desek abartılı olmaz. Bu özelliğini hâlâ görebiliyorsunuz. Camileri, çarşıları, köprüleri, sinagogları, kiliseleri, tarihi evleri ve  özellikle de içinde bulunduğunuz bu Muhteşem Selimiye Camii. Ayrıca  Eski Camii ve Beyazid Kulliyesi ile insanı büyüleyen müstesna bir şehirdir Edirne. Maalesef bu mükemmel şehir Türk milletinin hafızasında yer etmemiştir veya ettirilmemiştir. Osmanlı sultanlarına meme vermiş, onları beslemiş-büyütmüş, kimlik kazandırmış bu doğurgan şehir, Türk milletinin asil evlatlarına şehirlerden bir şehirmiş gibi öğretilmiş. Edirne’ye sırf bu vefasızlık yüzünden, “kayıp şehir” demek daha doğru olacaktır.
 
Selimiye Camii
Selimiye camii 16. Yüzyıla damgasına vuran bir Mimar sinan şaheseridir. Mimar Sinan 80 yaşındadır. Selimiye için, “Ustalık eserim“ demiştir. Selimiye, Osmanlı-Türk mimarlık tarihinin olduğu kadar, dünya mimarlık tarihinin de başyapıtları arasında olan bir eserdir. 1569-1575 yılları arasında II. Selim’in emriyle yaptırılmıştır. Çoook uzaklardan “Hey ! ben buradayım” diye size el sallayan Selimiye Camii, tarifi mümkün olmayan bir güzelliktedir.
Cami; kesme taştan yapılmıştır, toplam 2475 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır, iç bölümü 1620 metrekare, kubbenin yerden yüksekliği 43.28, çapı ise 31.30 metredir. Kubbe, 6 metre genişliğindeki kemerlerle birbirine bağlanan 8 büyük ayağa oturur, 4 minaresi vardır. Minarelerin çapı 3.80, yüksekliği 70,89 m.dir. Her minarenin üçer şerefesi vardır. Giriş yönündeki her şerefeye ayrı ayrı yollardan çıkılır, çıkanlar birbirlerini görmezler. Diğer ikisine ise tek yolla çıkılır.
Cami, inşaatında kullanılan; taş, mermer, çini gibi malzemelerin yanında;  ahşap ve sedef gibi süsleme özellikleriyle de ön plana çıkar.  Mihrap ve mimberinde kullanılan mermer işçiliği harikuladedir.  Gördüğünüz gibi caminin ortasında müezzin mahfili vardır ve  12 mermer sütuna oturur. Altın varaklı edirnekâri kalem işçiliğiyle gözlerinizi kamaştırır. Caminin çini süslemelerinin ise, Osmanlı ve dünya sanatında ayrı bir yeri vardır. Çiniler, İznik’te yapılmıştır. Selimiye Camii ve Külliyesi, UNESCO Dünya Miras listesine dahil edilmiştir.
 
Arasta Çarşısı
Osmanlı İmparatorluğu’nun 19.yüzyıla kadar olan döneminde Edirne, çarşı ve hanlar bakımından, en gelişmiş ve en zengin şehirlerden biri olmuştur. Selimiye Arasta Çarşısı bunlardan biridir. Arasta, “aynı cins malı satan esnafın bulunduğu çarşı” demektir. Bu çarşıyı III. Murat, Selimiye Camii’ne gelir sağlamak için yaptırtmıştır. Mimarı Davut Ağa’dır. Çarşı; 73 kemerli ve boyu 225 metredir, içinde 124 dükkân vardır ve  4 kapıyla hizmete açılır.
Evliya Çelebi, buranın ‘Kavaflar Çarşısı’ olduğunu yazar. Çarşının ortasındaki kubbe “Dua Kubbesi’’ olarak bilinir. Her sabah dükkan sahipleri bu kubbenin altında toplanarak, hakkaniyete uygun bir hassasiyetle alış-veriş yapacaklarına dair, dua ederlermiş. Bu dua yemin anlamına gelirmiş.
Tarihi Arasta Çarşısı, Selimiye Camii’nin hemen altında bulunmaktadır. Merdivenlerden inerken  kendinizi zaman tünelinde yolculuk yapıyormuş gibi hissedersiniz. Sonra bir anda arastanın ışıl ışıl dükkanları çıkar karşınıza. Çarşıda iki şey sizi satın alınmak için beklemektedir; aynalı süpürge ve badem ezmesi.”
 
Akşam ve Yatsı namazlarımızı   cem ederek cemaatle kıldık Selimiye Camii’nde. Namazdan sonra yanımızda bir pîrifânî beliriverdi. Hoş-beşten sonra başladı konuşmaya. Caminin eski müezzini imiş, emekli olmuş, ancak cami ile alakasını hiç kesmemiş. Sabah akşam buralarda ziyaretçilere camiyi anlatmakla meşgul olurmuş.  Attı elini kulağına ve başladı kaside okumaya, ama ne okudu, hepimizi mestetti. Dayanamadım ve bir ilahi de ben patlattım, müezzinin beklemediği bir şey olmalı ki, bir an tereddüt etti, herhalde bu da nereden çıktı dedi,  baktı ben devam ediyorum, dayanamadı ve bana eşlik etmeye başladı, mükemmel bir düet…  Aman allah’ım o ne aküstik öyle. Müezzinin emekli olduktan sonra oradan ayrılmamasının sebebi bu aküstik olmalı. Bu arada etrafımızda bir halka oluşmuş, huşu içinde bizleri dinliyorlar ve sonunda da müthiş bir alkış. Camide alkış mı olurmuş demeyin, oldu işte. Günün yorgunluğunu bir çırpıda atıverdik üzerimizden.  “Bu duygu dolu havayı kaybetmeden, istirahate çekilelim” dedi rehberimiz İsmail, “Eyvallah” dedik ve sabah buluşmak üzere  vedalaştık. Çanakkale ve Edirne, aynı günde buram buram tarih kokan iki önemli mekân, bugün oldukça fazla duygusal anlar yaşadık, gittik gittik geldik. Yorgunluğumuzu aslında Selimiye Cammii’nde bıraktık ama, yine de tuttuk otelin yolunu.
 
Sultan II.Bayezid Külliyesi
Kahvaltıdan sonra, geç kalan olmadı. Hüseyin ve Fatma burada da ceza kesemediler. Herhalde herkes Edirne’yi görmek için sabırsızlanıyor olmalı. Zamanında çıktık yola.. Önce Bayezid Külliyesi. 15. yy.’da kurulan Bayezid Külliyesi’nin içinde bir şifahane varmış. Bedava sağlık hizmeti verirmiş. Osmanlı-Rus Savaşı’na kadar bu hizmetine devam etmiş. Her türlü hasta burada tedavi edilirmiş.  Akıl hastaları da tedavi edilirmiş. Cerrahi müdahaleler de yapılırmış. Hatta, Amerika’daki John Hopkins Hastanesi kurulurken bu kompleks incelenmiş ve model alınmış.
Ama sonradan bu külliye unutulmuş. Çok değil, bundan sadece 20 yıl öncesine kadar, Sultan II.Bayezid Külliyesi, tarihe damgasını vuran bu emsalsiz eser, maalesef koyun ağılı olarak kullanılıyormuş. 20 yıl önce Trakya Üniversitesi Sultan II.Bayezid Külliyesi’ne sahip çıkmış da orayı Sağlık Müzesi haline dönüştürmüş. Bu müze, bir Osmanlı Darüşşifa’sını günümüzde gerçek anlamda yaşatan tek müzeymiş. Bu özelliğiyle geçmişteki Selçuklu ve Osmanlı darüşşifalarının, tıp tarihimizdeki önemine ışık tutmaktaymış.
Müzenin açılışının 11. Yılında (23.04.2008) medrese bölümü ”Tıp Medresesi” adı ile yeni bir bölüme daha kavuşturulmuş, böylece Tıp Medresesi Sağlık Müzesi’ni daha önemli bir noktaya taşımış. Bu çalışma ile 15.yüzyıldaki tıp medresesi ve ders ortamı işte şu gördüğünüz mankenlerle canlandırılmış ve böylece dönemin hekimlik eğitiminin bilinmeyen yönleri vurgulanmış. Burası, Osmanlı’da darüşşifa uygulamasının, hikâyesini, tasarımını, kullanılışını ve işletmesini tüm dünyaya kanıtlamış bir müzeymiş. Rehberimiz anlattı bütün bunları ve devam etti anlatmaya. Oldukça heyacanlıydı, belliki o da hazmedemiyordu olanları.
 
Tarihçesi
“Sultan II. Bayezid Külliyesi’nin temeli 1484 yılında bizzat Sultan II.Bayezid tarafından atılmıştır, dönemin ekonomik ve insan gücüyle 4 yıl gibi kısa sürede bitirilerek 1488 yılında hizmete açılmıştır. Çok kubbeli grafiksel yapısı ile dikkat çeken bu binalar topluluğunun mimarı, mimar Hayrettin’dir.
Sultan II. Bayezid Külliyesi; döneminin en önemli, sağlık, sosyal, eğitim ve dini kurumlarından biridir. Külliye; hastane, tıp medresesi, cami, misafirhane, imaret, hamam ve köprü gibi çok sayıda birimden oluşur. Çok amaçlı düşünülen bu kompleks aynı zamanda dönemin sosyal devlet anlayışını da yansıtır.
Külliyenin; şifahanesinde hastalara bakılmış, medresesinde öğrenciler yetiştirilmiş, camisinde ibadet edilmiş, tâbhanesinde misafirler ağırlanmış, aşhanesinde ise fakir fukara doyurulmuştur.

Bu Darüşşifa; az personelle çok hizmet vermeyi amaçlayan merkezi bir hastane olması ve bu alandaki ihtiyaçlarının ayrıntılı bir şekilde düşünülerek planlanmış olması açısından dünyada bir ilktir, benzerleri batıda ancak 200 yıl sonra yapılmaya başlanmıştır.
Bu hastanede, musikinin ve su sesinin huzur verici tınıları, taş duvarlarda yankılanarak şifaya dönüşür. Burada, İbni Sina’dan Farabi’ye; Selçuklulardan Osmanlılara uzanan köklü bir müzik terapi anlayışı, fiziksel ve ruhsal hastalıkların tedavisinde başarı ile uygulanmıştır.
Evliya Çelebi’nin “Orada öyle bir darüşşifa vardır ki; dil ile tarif edilmez, kalem ile yazılmaz” diyerek tanımladığı bu hastane, 400 yıl boyunca aralıksız olarak hastalara şifa dağıtmıştır.
 
Uzun yıllar dertlilere deva olan bu şifa yurdu, daha sonraki yıllarda, sadece akıl ve ruh hastalarının tedavi edildiği bir merkeze dönüşmüştür.
Bu hastanenin en büyük özelliği tedavide bir yöntem olarak; dönemin hekimlik bilgilerinin yanında musiki, su sesi ve güzel kokuların kullanılmış olmasıdır.
 
Her hastaya farklı makam
Bu Şifahane’de, 10 kişiden oluşan hânende ve sâzende topluluğu, haftanın üç günü sahnede yerini alır, her hastalığa göre farklı farklı makamlar çalıp söylerlermiş.
Örneğin, havale(epilepsi) ve felç rahatsızlıklarında; Rast, sinirli kişilere; Irak, baş ağrısı için; Rehavi, kalp hastalıkları için; Zirgule, zihni açıp zekâyı arttırmak için ise; İsfahan makamı çalınırmış.

Külliyenin medresesi
Külliyenin medresesi, döneminin en önemli tıp okullarından birisidir ve amacı hastaneye hekim yetiştirmektir. Medrese, önem rütbesi açısından Osmanlı’nın önemli medreseleri arasında yer alır. Müderris adı verilen hocası, yardımcısı ve kütüphane görevlisi vardır. Hocasına günde 60, öğrencilerine ise 2 akçe ödenirmiş.
Bu bölümlerdeki uygulama günümüzün eğitim ve uygulama hastanelerini andırır. Tıp Medresesi’nde eğitim gören öğrenciler aynı zamanda Darüşşifa’da usta çırak ilişkisi ile eğitimlerini tamamlarlarmış.
Evliya Çelebi, medrese için; “Külliyenin içinde Medresetü’l- Etibba ve odalarında talebeler vardır ki, her biri daima Eflatun, Sokrates, Filibos, Aristoteles, Galen, Pisagor gibi alimlerden söz eden olgun tabiplerdir, her biri bir fenne yönelip, hekimlik ilminde kıymetli kitaplara değer vererek, âdemoğullarının derdine deva bulmaya çalışırlar.” diye yazar.

Bu medresede okutulan ve birçoğu Sultan II.Bayezid tarafından bizzat bağışlanan tıp kitapları günümüze kadar ulaşmıştır. Dönemin hekimliğini anlatan 37 adet kitap şu an Selimiye El Yazması Eserler Kütüphanesi’nde koruma altındadır.”
 
Harap olmuş mekanlar
Ben harap olmuş bu tarihi mekanları görünce duygulanıyorum, hem de çok duygulanıyorum, bazen ağladığım bile oluyor. Bayezid Külliyesi’ni ve o şifahaneyi görünce yine duygulandım ve Ali ulvi Kurucu’nun şiirini Rast makamında ilahi olarak o tarihi mekanda söyleyiverdim. Arkadaşlarım köşelere birer birer oturdular ve huşu içinde beni dinlediler, onlar da duygulanmış olmalı. Kızım Dilruba beni belki ilk defa böylesine duygu seline kapılmış olarak görüyor olmalı ki, sesimi kayıt altına almış. Osmanlı ve Selçuklular döneminde musiki ile tedavi konulu bir tez de hazırlamıştı üniversitede, belki de tezine uygun bir mekanda Rast makamında bir  ilahinin okunması onu etkilemiştir, kim bilir. Şiirin sözleri şöyle:
 
Doğmazdı kalbe iman, inmezdi arza Kur’an,
Meçhul olurdu esmâ, Levlâke yâ Muhammed! Levlâke

Mâtem tutardı gökler, gülmezdi hiç melekler,
Mahzûndur arş-i alâ, levlâke yâ Muhammed! Levlâke
 
Fesaddeknâke ya hayra’l berâ  yâ Rasulallah
Alâ mâ ci’tena Hakkan ileyna yâ Rasulallah
Zelamna nefsena kunna zalumen fi kitabillah
Semi’na kavlehu inna aredna yâ Resulallah
Fesaddeknake ya hayra’l berâ yâ ya Rasulallah
Alâ mâ ci’tena Hakkan ileynâ yâ Rasulallah
 
Saray-ı Cedid-i Âmire
Edirne Saray içi ya da Yeni Saray diye anılan bölgedeyiz. Kulağımız rehberimizde: “Edirne fethedildikten sonra ilk saray Sultan I.Murat tarafından 1365 yılında Kavak Meydanı denilen bu alanda yaptırılmış. Ancak daha sonra II.Murat tarafından Tunca Adası’nı da içine alan bu bölgede (Fatih Sultan Mehmet‘in sonradan genişlettiği) Saray-ı Cedid-i Amire adı verilen saray inşa edilmiş. İstanbul’un fethinden önce Padişahlar bu sarayda yaşarlarmış. Daha sonra İstanbul’a taşınan başkentte yeni bir saray inşa edilmiş ama Edirne’de ki bu saray önemini korumaya devam etmiş. Padişahlar sefere çıkarken, ya da avlanmak için Edirne’ye geldiklerinde bu sarayı kullanırlarmış.
Saray ‘93 harbi diye anılan Osmanlı-Rus Savaşı sırasında cephane deposu olarak kullanılmış, Rusların bölgeye yaklaşması üzerine de cephaneler ele geçirilmesin diye saray Vali Cemil Paşa ve Müşir Ahmet Eyüp Paşa‘nın kararıyla havaya uçurulmuş. Saraydaki değerli eşyalar da başta İngiltere olmak üzere çeşitli ülkelerin devlet başkanlarına gönderilmiş.”
 
Cephanelik olarak kullanılacak başka yer mi yoktu? Bu nasıl bir aymazlıktır. Tarihi miraslarımız maalesef bu şekilde peşkeş çekilmiş. Yurt dışında müzeleri gezerken gördüğüm eserlerimize bakıp iç geçirmişliğim çok olmuştur. Kültür gezilerinin zararlı bir tarafı vardır, burada olduğu gibi, yapılan ihanetleri gördükçe içiniz cız eder, duygulanırsınız, sinir siteminiz bozulur. Bu sarayın hikayesini dinleyince yine bir hoş oldum. O ilk saraydan, Osmanlı’nın temellerinin atıldığı, İstanbul’un Fethi’nin planlandığı o muhteşem saraydan geriye bir kaç duvar kalıntısı ve “ben bütün bunlara rağmen hâlâ ayaktayım” diyerek yıldızlara ulaşmaya çalışan “Adalet Kasrı” kalmış. Zaruret mi yoksa ihanet mi? Ben tam olarak anlayamadım. Varın kararı siz verin.
 
Adalet Kasrı
Saray kalıntılarından geriye kalan yere, Mimar Sinan’ın şaheseri Adalet Kasrı‘na geliyoruz. Adalet Kasrı 1562 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından yaptırılmış. Selçuklu mimari tarzında inşa edilmiş, Bakanlar Kurulu (Divan-ı Hümayun) ve Yargıtay olarak kullanılmış.
Divan’ın toplandığı salonun ortasında edirnekâri işlemeli mermer bir havuz, köşede kafes ve arkasında padişahın tahtı varmış. Kasr’ın önünde iki tane taş var. Bunlardan sağdakine, seng-i arz deniyor, bu taş halkın, değerlendirilmek üzere, dilekçelerini üzerine bıraktığı taşmış, soldakine ise seng-i ibret taşı deniyormuş;  bu taşın üzerinde ölüm cezasına çarptırılanların kelleleri sergilenirmiş. İnsanın içi ürperiyor bu taşı görünce. İster istemez başınızı yokluyorsunuz yerinde mi değil mi diye.
 
Kırkpınar “Er Meydanı”
Biraz ilerde ise Kırkpınar “Er Meydanı” var. Meydana doğru yürürken yolda bizleri davullar ve zurnalar karşılıyor sanki. Kendimi güreş alanına doğru ilerleyen bir pehlivan olarak hissetmeye başlıyorum. Meydanın hemen önünde girişte baş pehlivanların heykelleri var. Eh işte bunları da heykel diye dikmişler oraya. Öyle albenisi olmayan cinsten heykeller bunlar. Dikilmiş olması için dikilmişler, pehlivanlara hakaret gibiler. O heykelleri görünce “Kırkpınar Er Meydanı” gözümüzde  küçülüverdi. Dikilmese belki daha iyi olacakmış.
 
İçeriye giriyoruz, stadyum şeklinde olan alanda biraz dolaşıp fotoğraf çekiyoruz, çekiliyoruz. Buraya gelip de güreşmemek olmaz. Hemen oracıkta Hüseyin’le bir de güreş tutuyoruz. “Allah, Allah İllallah, erler çıktı meydane, biri birinden merdane…” cazgırın bu seyirciyi heyacanlandıran haykırışıyla birlikte tozu dumana katıyoruz…
 
Geleneksel Kırkpınar güreşleri 1361 yılında Kırkpınar Çayırı’nda başlamış.1924 yılında Edirne Saray içi’ne alınmış, Kırkpınar başpehlivanı aynı zamanda Türkiye başpehlivanı ünvanını alırmış.  Rehberimizin anlattığı bu.
 
Davullar ve zurnalar eşliğinde girdiğimiz alandan yine aynı şekilde coşku ile çıkıyoruz. Kulağımızda Kırkpınar ezgileri ile yolumuza devam ediyoruz…
Allah,Allah İllallah,
Erler çıktı meydane,
Biri birinden merdane
Biri ak, biri kara
Mevla’m her birine kuvvet vere
Bu meydan er meydanıdır
Nice koç yiğitler
Bu meydandan geçti
Acı tatlı suyun içti, göçtü
Atlar gibi tepişin
Aslanlar gibi kapışın
Ya Muhammet, ya Ali
Pehlivanlar piri, Hz. Hamza Veli
Dellal çıksın aradan
Hepinize kuvvet versin Yaradan
 
Kırkpınar yağlı güreşleri
Kırkpınar yağlı güreşleri ile ilgili bir çok söylenti vardır. Bunlardan en yaygın olanı şöyledir; Rumeli’nin fethi sırasında Orhan Gazi’nin kardeşi Süleyman Paşa 40 askeriyle Domuzhisarı Kalesi ile birlikte birkaç kaleyi de ele geçirir. Bu birlik geri dönerken, bu gün Yunanistan sınırları içerisinde kalan Samona’ daki molalarında güreş tutuşurlar, ancak yenişemezler. Daha sonra bu iki güreşçi bir Hıdırellez gününde (6 Mayıs) yeniden güreşe tutuşurlar. Güreş sabah erkenden başlayıp gece yarısına kadar sürer, bu sefer yine yenişemezler ve çatlayarak ölürler ve orada bulunan bir incir ağacının altına defnedilirler. Yıllar sonra arkadaşları aynı yere gelirler ve arkadaşlarının gömülü oldukları o yerde  şırıl şırıl pınarların aktığını görürler ve bu yerin adını “Kırkpınar” olarak değiştirirler. Böylece Kırkpınar Yağlı Güreş geleneği başlarmış olur.
 
Bir başka rivayet de şöyledir:  Türkler Edirne’yi almadan yüz yıl önce Rumeli’ye Sarı Saltuk geçmiştir. Yağlı güreş geleneği onun zamanında başlamıştır. Türkler Sultan I.Murat döneminde bu geleneğe sahip çıkmış ve  Edirne’yi feth edince emir vermiş ve kırk yiğit akıncı anısına bir güreş düzenlenmiştir. Böylece bu güreşler, “Kırkpınar Güreşleri” adıyla tarihe geçer. Bundan sonra her yıl Hıdırellez günü Kırkpınar Güreşleri yapılması gelenek haline gelir.
 
Kırkpınar Güreşleri’nin yükünü Kırkpınar ağası kaldırır. Ağa; pehlivanları çağıran, yarışmaları düzenleyen, gelen konukları ağırlayan, yemek ve yatacak yerlerini temin eden, örf ve adetlere uygun olarak güreşlerin yapılmasını sağlayan, ödüller veren ve güvenliği sağlayan alan yetkilisidir.
 
Kırkpınar Güreşleri’nin yapıldığı çayır, sarayın hasbahçesiymiş. Bu çayır, yılda 3 gün kullanılırmış, diğer günler otopark olarak hizmet verirmiş. Sarayın tam ortasından da otoyol geçermiş.
Dünyada başka örneği yoktur herhalde bu saygısızlığın. Kazı ekibi bu saygısızlığa son vermek istemiş aslında; “Kırkpınar Güreşleri başka bir yerde yapılsın, stadı da yıkalım ve sarayın bahçesi meydana çıksın” diye müracaatlar yapılmış, ama hâlâ bir sonuç alınamamış (2016 Nisan).
 

Rivayet odur ki; Sultan Murad rüyasında Peygamber Efendimiz’i (s.) görmüş. Hz. Peygamber kendisinden Edirne’de bir Hadis Okulu ve bir cami inşa etmesini istemiş. Sultan Murad da bu emri yerine getirmek için inşaat hazırlıklarına başlanılmasını ferman buyurmuş ve temele ilk taşı da kendi elleri ile koymuş.
Bu rivayetten yola çıkan halk, Edirne’ye ikinci Kâbe demeye başlamış. Hem Dâr’ul- Hadis Camii’nin, hem de Selimiye Camii’nin Peygamber Efendimiz (s) ‘in işareti ile yapılmış olmasından kaynaklanırmış bu isimlendirme.  Ne yazık ki, bu önemli eserden de bugün sadece cami ayakta kalabilmiş, iki de şehzade türbesi.
İznik ve Bursa’da kurulan medreselerden sonra, Edirne Dâr’ul Hadis’i, Osmanlı’nın kurduğu, yüksek seviyeli medrese olarak karşımıza çıkmaktadır.
 
Gezimizin adı Selçuklu ve Osmanlı Başkentleri. Buraya gelinceye kadar, Kayseri’yi, Konya’yı ve Bursa’yı gördük. Buradan da İstanbul’a geçeceğiz. Osmanlı’ya başkentlik yapmış şehirleri ve Osmanlı’nın ünlü mimarlarının eserlerini görünce tarihimizle ne kadar da övünsek azdır diyoruz. Ve ilave ediyoruz; tarihimizi bize öğretmeyenler, hatta bizlere yalan söyleyen tarihi, gerçekmiş gibi  öğretenler utansın, diyoruz.   
 
Edirne Büyük Sinagogu
Edirne, Osmanlı’nın ikinci payitahtı olmasının verdiği kudret ve kucaklayıcılıkla, tarih boyunca farklı dinlere mensup halkların, asırlarca hoşgörü ile yaşadığı bir kent olmayı başarmış. Edirne’de Müslümanlar gibi, Hristiyanlar, Museviler ve Bahailer de kendi dini, sosyal ve iktisadi ihtiyaçlarına dair yapılar vücuda getirmişler, bu yapıların bir kısmı günümüze kadar ulaşmayı başarmış. Avrupa’nın en büyük, dünyanın ise üçüncü büyük sinagogu olan Edirne Büyük Sinagogu da bu yapılardan birisiymiş. O zamanlar Edirne’de 14 tane sinagog varmış.
1905 yılında Edirne’de büyük bir yangın çıkmış. Bu yangında camilerin yandığı gibi sinagoglar da yanmış. 20 bine yakın Yahudi nüfus ibadethanesiz kalmış. Sultan II. Abdülhamid 6 Ocak 1906 tarihinde bugün hâlâ ayakta duran bu gördüğünüz Büyük Sinagog’u (Kadoş ha Gadol)  yaptırmış. Bugün, Yahudilerin en fazla yaşadığı şehir olan Edirne’de hiç Yahudi yoktur.
 
Rehberimiz İsmail anlatmaya devam ediyor:’ Sinagog Nisan 1909’da, Pesah Bayramı arefesinde ibadete açılmış. Pesah, Hamursuz Bayramı demektir. Yahudi bayramıdır. İsrailoğulları’nın Mısır esaretinden kurtuluşunu anmak için kutlanır. Baharın gelişiyle aynı zamana denk düşen Pesah, tabiattaki tomurcuklanmalar gibi tüm dünyaya, zulüm altında ezilen toplumlara özgürlük yolunda bir umut mesajı iletmektedir. Bayramın adının tam olarak nereden geldiği üzerine tartışmalar olmasına rağmen genelde inanılan hikaye; Firavun İsrailliler’i özgür bıraktığında, İsrailliler,
ekmeklerinin hamurunun mayalanmasını dahi beklemeden hemen Mısır’ı terketmişler. Sonra da bu günü „Hamursuz Bayramı“ adı altında kutlamaya başlamışlar. Bundan dolayı, bayram boyunca ekmekler mayalanmazmış. Dolayısıyla bu gün, “ Mayasız ekmek yeme Festivali” olarak da adlandırılırmış. Bayram 7 gün boyunca devam edermiş.
 
Sinagog’un açılışında “Anoten” duası yapılmış. Anoten Duası, 15 yy.’dan itibaren (1492) İspanya’dan kaçan Sefarad Yahudileri’ne kapılarını açan Osmanlı Devleti’ne şükran duygusunu ifade etmek için yapılırmış. Dua, Osmanlı devlet erkanının Tanrı tarafından güçlü olması, ülkeyi sıhhatli idare etmesi, Tanrı’nın onların yollarını açması ve güç vermesi, onları koruması için okunan bir dua imiş. Edirne Büyük Sinagogu, günümüzde şehirde yeterli cemaati bulunmadığı için İstanbul gibi büyük şehirlerden gelenlerce özel günlerde ibadet için kullanılmaktaymış. 
 
Edirne Eski Cami (Ulu Camii)
Eski cami, Ulu cami, Karanfilli cami… Hangi isimle anarsanız anın; bu içinde bulunduğunuz cami Edirne’nin en kıymetli selatin camilerinden biridir. 1403 tarihinde Süleyman Çelebi tarafından yapılmaya başlanmıştır, Yıldırım Bayezid’in oğulları arasındaki taht kavgaları yüzünden 1414 senesinde, Çelebi Mehmet tarafından ancak tamamlanacaktır.
Eski Cami’nin  mimarı Konyalı Hacı Alâeddin’dir. Bir külliye camii olarak inşa edilmiş. Ne yazık ki, külliyenin camii, sebili ve bedesteni dışında diğer bölümleri günümüze kadar ulaşamamıştır.
Cami, kendisinden sonra büyük ve yeni camiler yapıldığı, aynı zamanda şehrin en eski ulu camisi olduğu için Eski Cami adıyla anılır. Evliya Çelebi, caminin halk arasında Karanfilli Cami diye de anıldığını kaydetmiş. Sebep olarak da namaz vakitlerinde cemaat saflar  arasına karanfiller koyarlarmış ve cami misler gibi kokarmış.
Eski Cami’nin biri merkezi olmak üzere 9 kubbesi vardır. Camiye 4 ayrı kapıdan girilir. Minarelerden biri tek, ötekisi 2 şerefelidir.  Bu şerefelere iki ayrı merdivenden çıkılır ve çıkanlar birbirini görmezler. Son cemaat yeri beş bölümlü ve ortadaki bölümün üzerinde bir kubbe yer alır.
 
Eski Cami’nin Hat Yazıları
Edirne’deki selatin camilerine dair bir tekerlemeden bahsedilir: “Selimiye’nin yapısı, Üç Şerefeli’nin kapısı, Eski Cami’nin yazısı…”
Gerçekten de, dışardan bakınca bir özelliği yokmuş gibi gördüğünüz caminin son cemaat yerine vardığınız andan itibaren ruhunuzu kuşatan hat örnekleriyle cami sizi kendine çekecektir, büyülenirsiniz.  İşte şu duvara bakın; gördüğünüz gibi bu duvarda büyük harflerle Allah, diğerinde Muhammed lafzı yazılı. Kubbeyi tutan sütunlarda ve caminin diğer duvarlarındaki büyük hat örneklerine bakın, ne kadar da büyüleyici değil mi?
Ve yine o “vav” harfi. Bursa’da sırlarını öğrendiğimiz o vav. Bunun haricinde, caminin içinde hüsn-ü hat sanatıyla yazılmış birbirinden güzel Esma-ü Hüsnalar, Aşere-i Mübeşşere’den ve Hulefa-i Raşidin’den isimler, sureler ve hadislerden örnekler yer almaktadır. Edirne’ye sadece Eski Cami’deki bu sanat cümbüşünü seyretmek için bile gelmeye değer. Keşke Yıldırım kardeşler saltanat için birbirlerine düşmeselerdi de bu güzelliğe kan bulaştırmasalardı…
 
Eski Cami’nin Diğer Özellikleri
Hat örnekleri kadar, Eski Cami’yi çekim merkezi haline getiren başka özellikleri de var. Caminin ortasına doğru konumlandırılmış müezzinler mahfili var. Edirnekâri ( Edirne işi ) bezemelerle süslenmiş. Müezzini, Mahfilin üzerine ulaştıran döner merdivenin sonunda, müezzinlerin piri Bilal-i Habeşi’nin adı yazılıdır.
Ak mermerden oyma minbere, “Âmene’r-rasulü” nakşedilmiş. Evliya Çelebi bu minberden bahsederken “Gayet sanatlı !” demeyi tercih etmiş. Bu minbere, bayram ve cuma namazlarında hatip kılıç kuşanarak çıkarmış. Hatibin hutbeye çıkarken kılıç kuşanması, Osmanlı’da bir gelenektir. Hatip minberde bu kılıca yaslanarak hutbe verirmiş.
Bakın arkadaşlar, şurada, minber ile mihrap arasında bir  taş parçası görüyorsunuz. Halk arasında bu taşa “Kâbe taşı” denir. Anlatılanlara göre Kabe’nin Yemen yönüne bakan köşesinden düşen bir taş parçasıymış bu taş. Kâbe imamının gördüğü bir rüya üzerine Edirne’ye, hediye olarak gönderilmiş. Ve Sultan II. Murad da kendi elleriyle, Rükn-i Yemani’den gelen bu taş parçasını buraya yerleştirmiş. Hatta çoğu kişi bu taşın Hacer’ül Esved’in bir parçası olduğuna inanır ve o na saygı gösterir.
Mihrap, görüldüğü gibi, mukarnaslarla süslenmiş. Mihrabın üzerindeki kubbede İhlas suresi ile birlikte bir hadis-i şerif yer alıyor. Enes bin Malik’ten rivayet edildiğine göre Resulullah şöyle buyurmuş: “Kim sabah namazını cemaatle kılar, güneş doğana kadar Allah’ı zikreder ve sonra iki rekat namaz kılarsa, o kimseye hac ve umre sevabı vardır.” Bu hadisteki mananın peşinde koşan cemaat sabah namazından sonra güneş doğana kadar dağılmaz, zikirle meşgul olur, kuşluk namazını da kılıp öyle dağılırlarmış.
Eski Cami’de, padişahların namazlarını eda ettikleri yer olan bir de hünkar mahfili bulunuyor.  Kadınlar mahfili de var, ahşaptan yapılmışlar. Ayrıca, iki tane de vaaz kürsüsü bulunuyor işte şurada. Rivayete göre; II. Murad döneminde İslâm büyüklerinden Hacı Bayram-ı Veli Hazretleri bu camide bir dönem vaaz vermiş. Onun Edirne’den ayrılışından sonra bu kürsüye çıkmak isteyen vaizlerin dilleri tutulmuş, konuşamamışlar, bundan dolayı bir vaaz kürsüsü daha yaptırılmış.”
 
Balkan Savaşı Şehitliği
Edirne‘yi gezmeye devam ediyoruz. Yolumuzun üzerine Balkan Savaşı Şehitliği çıkıyor. Burası Balkan savaşları sırasında bölgeyi ele geçiren Bulgarların Türk esirleri aç ve susuz bırakıp 20.000 kişinin ölmesine neden olduğu meydanmış. Günlerce aç kalan esirler ağaç kabukları yiyerek hayatta kalmaya çalışmışlar, ancak kolera, dizanteri gibi bulaşıcı hastalıklara karşı başlangıçta hiç bir önlem alınmadığından esirlerin çoğu ölmüş. Ölüler meydanda olduğu gibi bırakılmış, defnedilmemiş günlerce. Bulaşıcı hastalıkların yayılmasıyla resmen bir kıyım yaşanmış bu meydanda. Bu şehitlik onların anısına yapılmış.
Yüz yıl önce, 1913 yılında yaşanan bu acı olaylar, bugün hâlâ acısını hissettiriyor. Bu topraklarda,  bu ata yadigarı güzelim şehirde, yaşanan o acıları  bilerek dolaşmak insanı kahrediyor. Bu topraklar vatan olarak elimizde kalmış, kalmasına kalmış da nasıl kalmış, düşünmek lazım, hem de çok düşünmek lazım, ibret almak lazım.  
O esirlerin ölmemiş olanları  komutanlarıyla birlikte çeşitli işkencelere maruz bırakılmış, daha sonra da Meriç Nehri’ne atılarak, ateşe atılarak su kuyularına atılarak feci şekilde öldürülmüşler.
300.000 kadar şehit vermişiz Edirne’de. Bir Çanakkale’de, burada varmış meğer. Rehberimiz İsmail bey bunları anlatırken gözyaşımız sel oldu aktı Edirne sokaklarında.
Heyhat ki heyhat, ben bu bilgileri 63 yaşımda öğreniyorum. Tarih kitaplarımızda neden bu caniliklerden bahsedilmez. Edirne‘yi öğrenmek için 100 yıl sonra  Edirne’ye kadar gelmemiz mi gerekiyordu?
 
Savaş her zaman geride çok acı hatıralar bırakmıştır. Bugün bilhassa Ortadoğu’da ve diğer İslâm ülkelerinde buna benzer acılar hâlâ yaşanmaktadır. Durup düşünmemiz gerekiyor. 100 sene önce yaşadığımız acıların aynısını tekrar yaşamamak için durup düşünmemiz gerekiyor. Kim yapıyor, ne yapıyor, niçin yapıyor, kime yapıyor? diye durup düşünmemiz gerekiyor, ibret almamız gerekiyor, sonra da sorgulamamız gerekiyor. Acı ve ıstırap dolu duygularla, Edirne Şehitliği’nden ayrılırken, şehitlerine sahip çıkmayan Edirnelileri şiddetle kınayarak iniyoruz şehre doğru. Bu şehitliğin hali nedir böyle? Yapılmasaymış daha iyiymiş. Şehitlerine ve tarihi eserlerine sahip çıkamayan Edirneliler, ben ne diyeyim şimdi size, siz söyleyin…
 
Edirne’ye hayran kaldık
Tarihi eserler açısından oldukça etkileyici bir şehir Edirne, hayran kaldık. İtirafta bulunmam gerekiyor: En az 20 sefer içinden geçtim Edirne’nin, ciğerini yedim, köftesini yedim, otelinde kaldım, peynirini aldım. Bana da yazıklar olsun ki; ben de Edirne’yi ihmal etmişim. Hayıflandım, hem de ne hayıflanma. Edirne’yi bize neden tanıtmadılar, Edirne tarihini neden okutmadılar bize? Bu soruya, Türkiye’nin hangi değerini,  hangi kültürünü tanıttılar da Edirne’yi tanıtacaklar? şeklinde arkası arkasına sorulan sorularla cevap verebiliyoruz. Kendi ülkesine yabancı olan nesil yetiştirmek, herhalde sadece Türkiye’ye mahsus olsa gerektir.
Ben 1951 doğumluyum, Türk Eğitim Derneği’nin üyeleriyle birlikte, 2009 yılından itibaren, kendi imkanlarımızla ülkemizi tanımak için düştük yollara. Ülkemizi tanıdıkça vatanımıza olan hayranlığımız artıyor ve aynı zamanda devlet yetkililerine olan kinimiz de artıyor. Bu milletin asil evlatlarının, ülkelerini tanımaları için, ille de yurt dışına çıkmaları mı gerekiyor? Öğrenci gezileri düzenleyerek veya devlet destekli kültür gezileri düzenleyerek ülkemizin değerleri yeni nesle tanıtılamaz mı?  Eğer ihmal değilse, düpedüz hainliktir bu.
 
Edirne, sen mükemmel bir şehirsin 92 yıl Osmanlı’ya başkentlik yapmışsın. Ancak, senin örtüp-sarmaladığın, göğsünü verip emzirdiğin, karnını doyurduğun çocukların, maalesef senin kıymetini bilmiyorlar…
 
Bekle bizi İstanbul
Kendi değerlerine sahip çıkmayan, vefasız Edirnelilerin yaşadığı bu vefalı şehirden ayrılıyoruz.  Yönümüzü ve yüzümüzü çevirdik İstanbul’a. Kaptanımız Sezgin sürdü CD yi CD çalara. „Yüksek yüksek tepelere ev kurmasınlar…“
Önce türkünün acıklı hikayesi: Edirne/Malkara’da 18 yaşlarında Zeynep isimli güzelmi güzel  bir kız varmış. Köyde bir gün düğün kurulmuş. Köy ağasının düğünüymüş bu düğün. Uzaklardan gelenler de olmuş. Güreşler tutulmuş, at yarışları yapılmış. Uzaklardan düğüne gelen bir delikanlı(Ali)nın gözüne takılmış o güzeller güzeli Zeynep.  Ali gönlünü kaptırıvermiş Zeynep’e. Sormuş soruşturmuş Zeynep’i. Köyüne döner dönmez hemen babasını istemeye göndermiş.  
Göndermiş göndermesine de alamamışlar kızı. Köy çok uzaklarda imiş.  ‘6 günlük yola kız vermem ben!’ demiş Zeynep’in babası. Zeynep de ‘İstemem’ demiş, ‘Hayır!’ demiş.  Ali kızın peşini bırakmamış, bir , iki, üç derken nihayet Zeynep’i almış babasından. İstemeye istemeye Zeynep de ‘Evet’ demiş. Keşke evet demeseymiş, olmuş bir kere ve Zeynep Ali’nin köyü’ne gelin gitmiş.
Ali zeynep’ten hevesini alınca, ihmal etmeye başlamış Zeynep’i. Bir defa bile olsa Zeynep’i alıp ailesine götürmemiş. Aradan 7 yıl geçmiş.  Ailesinden ayrı olmaya alışık olmayan Zeynep yataklara düşmüş. İçindeki hasret büyüdükçe büyümüş, hasretini türkülere dökmeye başlamış Zeynep.
Zeynep’in perişan halini gören köylüler nihayet haber salmışlar Zeynep’in annesine-babasına. Annesi ve babası gelmişler ama, çok geç kalmışlar, Zeynep ölüm döşeğindedir.  Doya doya sarılamaz bile annesine ve babasına. Yattığı yerden nasihat gibi bir türkü mırıldanarak ruhunu teslim eder. Bu duruma çok üzülen köylüler ve halkımız o türküyü dilden dile günümüze kadar aktarıp getirmişlerdir. Türkü, günümüzde kına gecelerinin vazgeçilmezi olmuştur.
 
Yüksek yüksek tepeler ev kurmasınlar
Aşrı aşrı memlekete kız vermesinler
Annesinin bir tanesini hor görmesinler
Uçanda kuşlara malum olsun
Ben annemi özledim
Hem annemi hem babamı
Ben köyümü özledim

Babamım bir atı olsa binse de gelse
Annemin yelkeni olsa açsa da gelse
Kardeşlerim yollarımı bilse de gelse
Uçanda kuşlara malum olsun
Ben annemi özledim
Hem annemi hem babamı
Ben köyümü özledim

Ey güzelim Edirne! Sen ne de güzel ve de vefâlı bir şehirmişsin, o kadar sıkıntıya-işkenceye, kıyıma rağmen bizler için, temelinde yükselen Osmanlı’dan az da olsa hatıralar saklayabilmişsin, minnettârız sana. Ancak, seni bizden bizi de senden ayıran o vefasız Edirnelilere, hainlere, kıymet bilmez nankörlere yazıklar olsun…

Devam edecek

 Rüştü Kam