RAMUZ EL-EHADİS’İN TENKİDİ

ABONE OL
18:52 - 01/10/2020 18:52
0

BEĞENDİM

ABONE OL
Kaplan
Best

Allah’ın dininin tek kaynağı vardır, O da Kur’andır. Ancak zamanla asıl kaynak bir kenara bırakılarak Hadisler ön plana çıkarılmıştır. Kur’an anlaşılması mümkün olmayan bir kitap olarak ”terkedilmiştir.” Peygamberimiz de şu uydurma sözle bu plana alet edilmiştir. ”Bana Kur’an’ın bir benzeri verildi.”

Hikmet Zeyveli bu uydurma hadislerden oluşan ve bazı tarikat gruplarının baş ucu kitabı olan Ramuz el-Ehadis’i tenkid etmiştir. Üstad Zeyveli’nin bu tenkidini önemine binaen sizlerin istifadesine sunuyorum. Meraklısına…

RAMUZ EL-EHADİS’İN TENKİDİ (*)

1) GİRİŞ

Hz. Peygamber Muhammed Mustafâ (s) adına uydurulduğu kadar hiçbir tarihî şahsiyet adına yalan uydurulmamıştır. Kur’ân’ı, İslam tarihini ve Hadis edebiyatını yan-yana basiretle okuyabilenler; hemen hemen her fırka mensuplarınca Hz. Peygamber adına uydurulmuş ve yaygınlaştırılmış yüzlerce mevzu hadis (1) tesbit edebilirler. Biz bu sapmanın sosyo-politik sebep ve saikleri üzerinde -şimdilik- durmayacağız. (2) Ancak bu vakıanın; Resûlullah’ın (s) büyüklüğünün, yüceliğinin çarpık yönden bir itirafı olduğunu belirtelim. Zayıf ve çelimsiz olan batıl; kendine destek ararken daima kutsal kavramları, yüce şahsiyetleri istismar yollarını aramıştır.

Şüphesiz Kur’ân-ı Kerim’in âyetlerini de istismar etmeye yeltenenler çıkmıştır. Ancak Kur’ân, Allah’ın inayetiyle, o derece yaygınlaştırılmıştır ki bu sahadaki istismar teşebbüsleri çoğu zaman akîm kalmaya mahkûm olmuştur. Gene de Kur’ân yorumu iddiasıyla bize ulaşmış bulunan birçok tefsirlerde bu istismar eğiliminin -az da olsa- izlerine rastlıyoruz.

Resûlullah’ın (s) sözleri veya teknik terimle hadisleri ise istismarın en verimli sahası olmuştur. İyi niyetli fakat idraksiz kişilerden ardniyetli düzenbazlara; ihtiras sahibi dünyacılardan cahil sofulara kadar, hemen her kesimden insanın rol aldığı bu alanda ne tür ürünlerin elde edildiğini görmek isteyenler; İbn’ul-Cevzi (597), İbn Qayyim el-Cevziyye (ö.691), Sâğânî (ö.650), İbn ‘Arrâq (ö.963), ‘Aliyyu’l-Qârî (ö.1014), Şevkânî (ö.1250) gibi âlimlerin konuyla ilgili eserlerine başvurabilirler. (3)

Bu makalemizde, son yıllarda hadis kaynağı iddiasıyla yayınlanan ”Râmûzel Ehâdis” (Hadisler Deryası) isimli kitabın -sıhhati yönünden- tahlil ve tenkidini yapmak istiyoruz.

Kitabın, Lütfü Doğan ve M. Cevat Akşit tarafından neşre hazırlanan iki ciltlik metinli baskısı üzerinde duracağız. (4)

2) YAYINLAYANLARIN TANITIMI

Bu başlık altında verilen bilgiler, anılan kitabın başına ve sonuna konan metin-dışı ek bilgilerden -bazılarının altı tarafımızdan çizilmek suretiyle- özetlenmiştir. (C.l, s.I-XXIV, s.1-2; C.2, s. 563-68):

a) Musannif ve Eseri

Kitabın musannıfı (derleyicisi) Ahmed Ziyauddin Gümüşhanevî (1813-1893) hazretleridir. Mevlâna Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin İstanbul’a gönderdiği Trablus-Şam müftüsü Ahmed Ziyauddin Ervadî hazretleriyle 16 yıl ledün ilmi alışverişi yaptıktan sonra irşad vazifesi yapmış olan Gümüşhanevî hazretleri 1865-1875 yılları arasında Ramûzel Ehâdîs isimli kitabının tasnifini tamamlamıştır.

18 yıl yatsı abdestiyle sabah namazı kıldığı söylenen musannıfa izafe edilen ‘Önsöz’lere göre (s.XXII-XXIV ve s.1-2): Râmûzel Ehâdîs kitabındaki hadisler; hicrî 600 senesinden evvelki büyük hadis âlimlerinin kütüphanelerdeki muteber kitaplarından, son ravînin dışındaki ravî isimleri hazfedilmek (düşürülmek) suretiyle meydana getirilmiştir.

Mehazları tashih edildikten başka Arabistan uleması ve bazı hadis âlimleriyle müzakereler yapılmak ve mercilere inilmek suretiyle gerekli ihtimam gösterilmiştir. Dînin en büyük esaslarını ihtiva eden bu rivayetlerin hıfzının kolaylaştırılması ve faydalarının yaygınlaştırılması için hadisler alfabetik olarak tanzim edilmiş, her hadisin sonunda -sayısı bazen dokuzu bulan- kaynağı veya kaynakları verildiği gibi gerektiğinde ‘sıhhat’ı ve ‘zaaf’ı ile ilgili notlar da ilâve edilmiştir.

Kitap iki kısma ayrılmıştır:

1) Resûlullah’ın (s) doğrudan sözleri: 6402 Hadis,

2) Resûlullah’ın (s) hilye ve şemâili (sahabe dilinden): 701 Hadis.

Kitabın başına ”Hadis Usûlü” niteliğinde Arapça sekiz sayfalık bir bölüm ilâve edilmiştir. Eserin sonuna ise, çeşitli beldelerden on âlimin kitaba ‘takriz’leri ile genel hadis usûlüne dâir Muhammed Birgivî’nin iki sayfalık bir metni konmuştur.

b) Kitabı Okutan Hazerât ve Mütercim

Gümüşhanevî Hazretlerinden sonra, Râmûzel Ehâdîs kitabı, sırayla aşağıdaki hâzerât tarafından
-bazılarınca ‘her sene bir hatim’ hesabıyla- ders kitabı olarak okutulmuş ve şerhleri yapılmıştır:

1) Hz. Ebubekir (r) yaratılışlı, ‘ismi ile musemma’, hilim sahibi, nur yüzlü, ak sakallı, çekme burunlu, elâ gözlü Hasan Hilmi Efendi (1825-1911);

2) İlm-i zâhir ve bâtında yektâ, gür ve beyaz sakallı, celâl ve heybetli İsmail Necati Efendi (1839-1921);

3) Altı saatte hatim ile teravih kıldırdığı gibi iki rek’atlık namazda Kur’ân’ı hatmeden, Arapça, Farsça, Rusça’dan başka, Orta Asya Türkleri diyalektleri uzmanı, Zubdetul Buhârî mütercimi ve birçok eser sahibi Ömer Ziyauddin Efendi (1849-1921);

4) İlm-i zâhir ve bâtında derya, mahviyet-i kâmile ve ahlâk-ı hamidesi ile mümtaz, orta boylu, nur yüzlü ve yuvarlak çehreli Mustafa Feyzi Efendi (1869-1926);

5) Zahirî ve bâtınî ilimlerde üstad, mânevî ilimlerde zamanın kutbu olduğunda ittifak edilen, 40 sene (tutulması haram günler hariç) her gün oruç tutan, uzunca boylu, beyaz sakallı, nur yüzlü, yumuşak ve hilim sahibi Abdullah Hasib Yardımcı Efendi (1863-1949);

6) Deha mertebesinde bir zekâya, insanın içini ve dışını okuyan bir bakışa, bir koyunu rahatlıkla yatırıp-kesip-yüzecek kuvvette pazulara sahip; 18 senelik evlilik hayatında bir gece dahi uyumayıp daima ibadetle meşgul olan; esnedikleri, uyukladıkları hiç vaki olmayan; sıkışık bir vaziyette temas edildiğinde birkaç dakikadan fazla dayanılmayan âteş gibi yanan bir vücudu olan ve:

– Nefis bir hayvandır, onun izzeti olmaz;

– ‘Peki’ demesini öğrenmek lâzımdır;

– Seni Mevlâ’ndan alıkoydu ise, dünya bir çöp de olsa dünyadır;

– Aynayı tanı, ayna ile hemhal ol, aynalaş;

– Bildiğinden fedakârlık etme, dikine de gitme; ama rezalet olacak, bir derece dikil!

… gibi vecizelerin sahibi ”canına cömert” Abdulaziz Bekkine Efendi (1895-1952);

7) Gönülden geçen şeyler kendisine hemen malûm olan, sualleri kendisine sorulmadan cevaplandıran, gittiği yerlere bereket ve bolluk götüren, en umulmadık kıtlıklarda fevkalâde nimetlere sebep olan; bir hadisin üzerinde haftalarca, aylarca duran; dikkatle bakılması imkânsız, esrarengiz ve derin manâlı gözlere sahip; yumuşaklığından ötürü bazılarınca ”Pamuk Baba” diye bilinen ve her şeye ‘peki’ diyen Mehmet Zahid Kotku Efendi (1897-1980).

Eserin tercümesi, yukarıda altı numarada zikredilen Abdulaziz Bekkine Efendi hazretleri tarafından 1950-51 yıllarında talebelerine takrir ettirilerek yapılmıştır.

Eseri neşre hazırlayanların (Lütfü Doğan – M. Cevat Akşit) ifade ettiklerine göre; eseri hemen her sene hatmetmek üzere 30 seneye yakın bir zaman okumuş, okutmuş ve açıklamış olan Abdulaziz Bekkine hazretleri bu tercümeyi yapmakta her yönden tam selâhiyeti haizdir.

Eseri neşre hazırlayanlarca da eserdeki her hadis tercümesi üzerinde büyük bir titizlikle esas metin ve şerhinden teker teker yeniden gözden geçirilmiş, ancak mütercim hazretlerinin üslûbu ve kullandığı kelimeler muhafazaya çalışılmıştır.

Eserin esas metni ile Türkçesi, müdekkik okuyucuya kolaylık sağlamak amacıyla sayfa-sayfa karşılıklı olarak basılmıştır. Kitabın sonuna bir konu indeksi ile lügatçe ilâve edilmiştir. Eser 1982 yılında iki cilt halinde basılmıştır. Basım yeri belirtilmemiştir.

3) HADİS KİTAPLARI İÇİN BİR DEĞERLENDİRME

Râmûzel Ehâdîs kitabını kaynakları yönünden değerlendirebilmemiz için bilinen hadis kitapları konusunda, hadis otoritelerinin sağlamlıkları yönünden yapmış oldukları değerlendirmelerden haberdar olmamız gerekir. Bu konunun sahası çok geniş olmakla beraber, biz burada hadis sahasındaki otoriteleriyle bilinen baba-oğul iki âlimin değerlendirmelerini vereceğiz. Bu iki âlim, Şah Veliyyullah Dihlevî (1114-1176) ile oğlu şah ‘Abdu’l-‘Aziz Dihlevî (1159-1239)’dir. Şah Veliyyullah Dihlevî’nin Huccetu’llâhi’l-Bâliğa’sında (5) ‘Abdu’l-‘Aziz Dihlevî’nin ise ‘Ucâle-i Nâfi’a’sında (6) hadis kitapları hakkında yapmış oldukları değerlendirmeyi -birbirlerine çok yakın olduklarından birleştirerek ve biraz özetleyerek- aşağıya veriyoruz:

Günümüze kadar ulaşan hadis kitaplarını sıhhat ve sağlamlık itibariyle dört tabakaya ayırabiliriz:

1.TABAKA: Buhârî’nin ve Müslim’in Sahih’leri ile İmam Malik’in Muvattâ’ı (3 kitap): Bu üç kitaptaki rivayetler diğer herhangi bir hadis kitabındaki rivayetlere nazaran çok daha sağlamdırlar. Buhârî ve Müslim, rivayetlerinde ‘ittisal’ şartını titizlikle aramışlardır.

2.TABAKA: Birinci tabakadaki üç kitabın seviyesine ulaşmamakla beraber derleyicileri güvenilir ve dürüst olarak bilinen ve yazıldıkları dönemde büyük kitlelerce hüsn-ü kabul gören kitaplar: Bunlar; Ebu Davud’un Sunen’i, Tirmizî’nin Câmî’i ve Nesâî’nin Muctebâ’sıdır. (3 kitap). Ahmet b. Hanbel’in Musned’i de bu tabakaya nisbet edilirse de onda tenkîd edilmemiş çok sayıda ‘zayıf’ hadis mevcuttur.

3. TABAKA: Buhârî ve Müslim’in eserlerinden önce veya sonra ya da onlar zamanında, sıhhat şartı gözetilmeden derlenen ve şöhretleri ilk iki tabakadaki eserlerin seviyesine ulaşamayan hadis kitaplarıdır. Bu kitaplar; ‘sahih’, ‘hasen’, ‘zayıf’, ‘ma’rûf’, ‘garîb’, ‘şâzz’, ‘munker’, ‘hata’, ‘sevab’, ‘sabit’, ‘maklûb’ … her çeşit rivayeti ihtiva ederler. Bunlar; tamamen dışlanmamakla beraber, ilim alanında önemli şöhreti olmayan, hadis otoritelerince değerli bulunup üzerinde durulmayan; lisaniyatçılarca, fakihlerce veya biyografi yazarlarınca malzeme niteliğinde görülmeyen ve taklidin yaygınlaştığı dönemlere kadar kıyıda-köşede kalmaya mahkûm olan kitaplardır. Bunlar; İbn Mâce’nin Sunen’i, Dârimî’nin ve Ebu Ya’lâ’nm Musned’leri, ‘Abdu’r-Rezzaq ve Ebu Bekr b. Ebî Şeybe’nin Musannef’leri, ‘Abd b. Humeyd ve Tayâlisî’nin Musned’leri, Dârequtnî’nin Sunen’i, İbn Hibbân’ın Sahih’i, Hâkim’in Mustedrek’i ile Beyhaqî,Tahavî ve Taberânî’nin kitaplarıdır. Bu musannıfların birçoğunun hedefi, sıhhat yönünden hiçbir tenkîd ve tahlile tabi tutmadan buldukları her şeyi derlemek olmuştur.

4. TABAKA: İlk tabakalardaki hadisçilerce bilinmeyen veya bilinmesine rağmen
-herhangi bir kusurundan dolayı- itibar edilmeyen rivayetlerden oluşan ve aradan uzun asırlar geçtikten sonra derlenmiş bulunan eserlerdir. Bu kitapların malzemesi genellikle şunlardan oluşmaktadır:

a) Muhaddislerin itibar etmedikleri genellikle mübalağacı vaizlerin, mutaassıp fırkacıların, zayıf karakterli kimselerin rivayet ettikleri sözler;

b) Sahabe, tabiîn, hukemâ ve vâizlerin sözleri veya israiliyyat haberleri iken ravilerin bilerek veya bilmeyerek Hz. Peygamber’e nisbet ettikleri sözler;

c) Kur’ân ve sahih hadislerden mefhûm olarak çıkarılabilecek bir hususun; hadisin inceliklerini bilmeyen sâlih kimselerce kasıtsız olarak veya bu incelikleri bilenlerce kasıtlı olarak Resûlullah’a (s) izafesiyle oluşan rivayetler;

d) Farklı birçok hadisin ibarelerinin birleştirilmesiyle meydana getirilen kompleks rivayetler…

Böyle rivayetlerin kaynağı olarak: İbn Hibbân ve ‘Uqaylî’nin Du’afâ’ları, İbn ‘Adiyy’in Kâmil’i; Hakim, Ebu Nu’aym, Deylemî, Hatîb, İbn ‘Asâkir, İbn Merdeveyh, Cevzeqânî, İbn Şâhin, Ebu’ş-Şeyh ve İbnu’n-Neccâr’ın kitapları gösterilebilir.

Bu tabakadaki kitapların en iyi rivayetleri ancak ‘zayıf’ niteliğindedir. En çirkin olanları ise ‘uydurma’ ve çarpıtılmış olanlarıdır. Meşhur hadis kritikçisi İbnu’l-Cevzî’nin Mevdû’ât (Uydurmalar) kitabının ana malzemesini, Suyûtî’nin (hadis) kitaplarının sermayesini bu kitaplar oluşturmaktadırlar.

Bu dört tabakanın dışında kalan, fıkıhçılar, tasavvufçular ve tarihçiler… yoluyla şöhret bulmuş bir ‘5. TABAKA’ vardır ki; imanında ciddiyetsiz, Arap diline vakıf kimselerin sağlam senetlerle Hz. Peygamber’e izafe ettikleri rivayetlerden oluşurlar. Bunlar İslâm’da büyük musibetlere sebep olmuşlardır. Ancak büyük hadis otoriteleridir ki bunların yüzündeki maskeyi yırtabilmiştir.

Üçüncü tabakadaki kitaplardan, ancak rical ve hadis tekniği ilimlerinde uzman olanlar faydalanabilirler.

Dördüncü tabakadaki kitaplara gelince, daha çok muteahhirîn (sonrakiler) nezdinde şöhret bulmuş eserlerdir. Sapık fırkaların birçoğu kendi mezheplerine mesned ararlarken hep bu kitaplara sarılmışlardır.

4) RÂMÛZ’UN ‘ASLI’NIN TENKİDİ

a) Kaynaklar Yönünden

Râmûzel Ehâdîs’in önsözünden kaynakların hepsinin ”muteber kitaplar” olduğu iddia edilmesine rağmen basit bir araştırma, Râmûz metninin çoğunlukla, önceki bölümde ahvali izah olunan, üçüncü, dördüncü, hatta beşinci tabakadaki kitaplardan oluştuğunu ortaya çıkarır.

Önce kitabın girişinde zikredilen kaynakları sıralayalım:

1. Buhârî, 2. Müslim, 3. Ebu Davud, 4. Tirmizî, 5. Nesâî, 6. İbn Mace, 7. Ahmed, 8. ‘Abdullah b. Ahmed, 9. ‘Abdurrezzaq, 10. Tayâlisi, 11. Sa’îd b. Mansûr, 12. İbn Ebi Şeybe, 13. Ebu Ya’lâ, 14 15. Taberânî (Kebir, Evsat), 16. Dârequtnî, 17. Ebu Nu’aym, 18-19. Beyhaqî, 20. ‘Uqaylî, 21. İbn ‘Adiyy, 22. Hatîb, 23. İbn ‘Asâkir, 24. İbn Cerîr, 25. İbn Hibbân (Sahih), 26. Hâkim, 27. Ziyâ (Muhtâre), 28. Dârimî, 29. İbn Huzeyme, 30. Isfehânî, 31. İbn ‘Abdilber, 32. Quşeyrî, 33. Beğavî, 34. Tahâvî.

Bu kaynaklardan:

1 ve 2 nr.’dakiler: 1. Tabaka’dan;

3, 4 ve 5 nr.’dakiler: 2. Tabaka’dan;

6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 25, 26, 28 nr.’dakîler: 3. Tabaka’dan;

17, 20, 21, 22, 23, 24 nr.’dakiler: 4. Tabaka’dan;

Ayrıca Râmûz’un ilk 100 sayfasını taradığımızda, yukarıda zikredilen kaynakların dışında altmışın üzerinde kaynak tesbit ettik. Bunlardan çokça tekrarlanan birkaçının ismini verelim:

1. Ebu’ş-Şeyh, 2. İbnu’n-Neccâr, 3. İbnu’s-Sunnî, 4. Hennâd, 5. Bâverdî, 6.Şîrâzî, 7.Râfı’î, 8.Rûyânî, 9.İbn Lâl, 10.İbn Nasr, 11.İbn Şâhin, 12. İbn Merdeveyh, 13.Ebu Nasr, 14.Nu’aym b. Hammâd, 15. Hâris b. Ebî Usâme …

Bunlardan 1, 2, 11 ve 12 nr.’dakiler 4. Tabaka’daki kitaplardır. Geri kalanların ve buraya almadığımız 50’ye yakın kaynağın ise muhtemelen 5. Tabaka’dan kitaplar olduğu ortaya çıkmaktadır.

Görüldüğü üzere, Râmûz’un kaynaklarının çoğunluğu Dihlevî’lerin değerlendirmelerine göre 3, 4 ve 5. Tabakadan kitaplardır. Üçüncü bölümde görüldüğü üzere bu kaynaklar ‘sahih’, ‘zayıf’, ‘münker’, ‘batıl’, ‘maklûb’, ‘mevzû’, ‘mufterâ’ … her çeşit hadisleri ihtiva etmektedirler.

Musannıfın, kaynaklarının bu özelliğini belirtmesi ve okuyucuyu uyarması gerekirken, bütün rivayetlerin muteber kaynaklardan alındığını iddia etmesi seleflerinin takip ettikleri ilmî metoddan ayrıldığına en açık delildir.

b) Tek-tek Rivayetler Yönünden

Yukarıda (a) şıkkında ortaya çıkarılan genel zaafın tabiî neticesi olarak Râmûz’da -çoğunluğu hadis otoritelerince tenkid ve reddedilmiş- birçok uydurma rivayete rastlanmaktadır. Her ne kadar bazı rivayetlerden sonra kısa tenkidî notlar konulmuşsa da bunlar bütün zayıf ve uydurma rivayetlere nazaran çok cüz’î kalmaktadır. Hadis otoritelerince tek-tek veya genelleştirilmiş ifadelerle uydurma veya zayıf oldukları ilân edilen onlarca -hatta yüzlerce- hadis tespit etmek mümkün olmaktadır.

Önce, hadis kritikçilerince ‘uydurma hadis’in özelliği olarak kabul edilmiş birkaç genel kaideyi hatırlatalım:

1) Akla, tecrübe ve müşahedeye; sarih ve mütevatir nakle, usûle aykırı olan bütün hadisler;

2) Gelecekteki olaylara tarihleriyle beraber işaret eden hadisler;

3) Mekke, Medine ve Beytu’l-Maqdis (Kudüs) dışındaki şehirleri öven veya yeren hadisler;

4) Sevab veya ceza hususunda çok mübalağalı hadisler;

5) Hızır ve İlyas’ın hayatta olduklarına dair hadisler;

6) Abbas oğullarının hilâfetini ihbar eden bütün hadisler;

7) Arabı, Kureyş’i ölçüsüz öven; Türkleri, Sudanlıları yeren hadisler;

8) Mehdî ile ilgili hadisler; Abdâl hadisleri;

9) Satrançla ilgili hadisler;

10) Horoz ve güvercin hadisleri (horozla ilgili bir hadis hariç). (7)

(Râmûz’da yukarıdaki maddelerin hepsine uygun çok sayıda hadis vardır. Alfabetik mevzu indeksine bakınız.)

Bu kaideler listesi böyle uzayıp gider. Ancak bize göre, birinci sırada kayıtlı olan kaide, kendi dışında verilmiş ve verilecek bütün kaideleri kapsamaktadır. Çünkü sıralanan diğer hususlar, ya sarih nakle ya da akla aykırı görüldükleri için reddedilmişlerdir. Bir rivayetin sarih nakle aykırılığı ise ancak o sarih nakle sahip ve hâkim olmakla belirlenebilir. Yani Kur’ân’ın öğretisi ve Resûlullah’ın (s) mütevatir olan Sîret ve Sünneti ihata edilmedikçe nakil kriteri layıkıyla kullanılamaz. Bununla beraber akıl kriterini kullanmak her zaman bir zaruret olmaktadır.

Şimdi bu verilenler ışığında, Râmûz’dan aşağıya alıntılayacağımız hadislere bakabiliriz. (Bunlar musannıfça hiç tenkid edilmemiş rivayetlerdir.)

208.5: ”Dünya âhiret ehline haramdır; âhiret dünya ehline haramdır. Dünya ve âhiret Ehlullah’a haramdır”: Deylemî: İbn Abbas’tan (r).

Bu rivayet Kur’ân’a aykırıdır. (28:77’ye bkz). Cennet muttaqîler içindir. (13:35, 25:15, 47:15). Hadis otoriteleri de buna ”uydurmadır” demişlerdir. (Elbânî, nr.32).

480.3: ”Kadınları yüksek yerlere oturtmayın; onlara yazıyı da öğretmeyin; dikişi ve Nûr Suresini öğretin.” Taberânî (Evsat’ta) ve Beyhaqî (Şu’ab’da): Hz. Aişe’den (r).

Bu rivayet İslâm’ın temel prensiplerine aykırı bir emri ihtiva etmektedir ve batıl sayılmıştır. (Şevkânî, s. 126-27).

27.3: ”Allah bir kula şer murad ettiğinde ona, bina yapmak için kerpiç ve çamuru güzel gösterir”. Taberânî (Kebir ve Evsat’ta) ve Hatîb (Tarih’te): Câbir’den (r).

(Yakın mânâda bir rivayet olan 27.4’e bakınız).

189.9: ”Şerliler, hayırlılardan sonra 150 senedir; dünya ehlinin hepsine hakim olurlar: Onlar Türklerdir.” Deylemî: İbn Ömer’den (r).

Mütercim tercümesine bir not koymuş: ”Türklerden maksat: Çinliler ve Tatar-ı kebirdir ki sonunda dünya bunların üzerine kalacakmış.”

394.9: ”Satranç oynayan mel’undur; seyircisi de domuz eti yiyen gibidir.” Abdân, Ebu Musa ve İbn Hazm: Habbe b. Müslim’den ‘mursel’ olarak.

Hadis uydurmadır (Şevkânî, s.207; Qârî, s.358).

452.2: ”Ümmetim için kazılan mezarların yarısı nazardandır.” Taberânî (Kebîr’de): Esma bt. Umeys’den (r).

102.6: ”Sizden biriniz namazda iken şeytan gelir; kıçından bir kılı tutar, çeker. Bu, ona yellenmiş gibi gelir. Böyle bir durumda biriniz ses veya koku duymadıkça namazını bozmasın.” Ahmed (Musned’de) ve Ebu Ya’lâ: Sa’îd’den (r). (l02:10’a da bkz.)

379.1: ”Hiç kimse yoktur ki altın veya gümüşten birşey bıraksın da sonra (âhirette) alnından ayağına kadar enli kılıçlarla dağlanmasın.” Ebu Nu’aym (Hilye’de): Sevbân’dan (r).

510.1: ”Cennetlik bir adam 4000 bâkire, 8000 dul ve 100 hûrî ile evlendirilir”. Ebu’ş-Şeyh: İbn Ebî Evfâ’dan (r).

Ucuz ‘Şehîdlik’ vâdeden rivayetler:

430.19:”Bir kimse âşık olur, iffetini koruyarak ölürse şehîddir”.Hatîb(Tarih’te):’Aişe’den(r).

(430.12 ve 430.14’e bkz.)

450.4: ”Adamın gurbette ölmesi şehadettir.” Taberânî (Kebîr’de), Râfiî: İbn ‘Abbas’dan (r)

(Şevkânî, s.209’a bkz.)

411.1: ”Bir kimse abdestli yatar ve o gece ölürse şehid olarak ölür.” İbnu’s-Sûnnî: Enes’den (r). Bu konuda 236.14 ve 421.14 rivayetlerine bakınız.

Ucuz sevaplar vâdeden rivayetler:

65.4: ”Bir kul mescidde tükürmeye davranırsa mescidin temelleri sarsılır. (…) Eğer vazgeçip (tükürüğünü) yutarsa Allah ondan 72 hastalığı giderir ve ona iki milyon hasene yazar.” Deylemî: Enes’den (r).

424.7: ”Bir kimse, bir günde müslümanlardan yirmi kişiye -toptan veya perakende- selam verirse; o gün veya o gece ölürse Cennet ona vacip olur.” Taberânî (Kebîr’de): İbn Ömer’den (r).

433.10: ”Bir kimse ‘Cezâhullahu Muhammeden ‘annâ mâ huve ehluhu’ derse, yetmiş kâtibi bin sabah yormuş olur (sevab yazmaktan)” Taberânî (Kebir’de), Ebu Nu’aym (Hilye’de), Hatîb (Tarih’te) ve İbnu’n-Neccâr: ‘Aişe (r) ve İbn ‘Abbas’dan (r).

438.3: ”Bir kimse her gün, yüzünden 200 âyet okursa, (…) müşrik bile olsalar Allah ana-babasının azabını hafifletir.” Deylemî: Ebu’d-Derdâ’dan (r); Zayıftır.

Müşrik’in azabının hafifletilmeyeceğini Kur’ân haber veriyor. (2:162, ayrıca 2:86, 16:85).

Değişik birkaç rivayet daha:

449.4: ”99 kadından bir tanesi Cennette, kalanı Cehennemdedir. (…)” Ebu’ş-Şeyh: İbn ‘Abbas’dan (r).

232.4: ”Mü’minler itaatkâr ve yumuşaktırlar. Munis bir deve gibi ‘boynunu eğ’ denince boynunu eğer, bir kaya üzerinde bile olsa ‘ıh’ denilse çöker.” İbnu’l-Mubarek’ten ‘mursel’ olarak; Beyhaqî (Şu’ab’da): ibn Ömer’den (r).

117.10: ”Ümmetim hiçbir zaman dalâlette birleşmez. İhtilaf halinde kalabalık tarafı tutunuz.” ‘Abd b. Humeyd ve İbn Mâce: Enes’den (r). Kur’ân’da 6:116 ile mukayese ediniz.

213.13: ”Sultan, Allah’ın yeryüzündeki gölgesidir…” Deylemî: Enes’den (r).

(213.12, 14, 15 ve 16 ya da bakınız).

38.6: ”Bir kimse binasını 7 veya 9 zira (arşın) yüksekliğinde yaptığında, gökten bir münâdî ona seslenir: ‘Ey fasıkların en fasıkı, bununla nereye gidiyorsun?”’ Ebu Nu’aym (Hilye’de): Enes’den (r); zayıftır.

Bizce ‘bâtıl’dır!..

Tesbit ettiğimiz uydurma ve bâtıllar buraya alıntılanamayacak kadar çoktur. Bazılarının numaralarını vermekle yetiniyoruz:

291.11, 442.8, 316.6, 318.8, 423.4, 95.4, 194.3, 238.15, 460.6, 439.6, 321.11-12, 516.7, 159.6, 442.4, 335.6, 22.4, 81.10, 256.8, 394.8, 489.4, 84.14, 105.17, 119.2-3, 124.4, 288.2, 438.8-9, 433.3-7-9, 434.3-6-11, 428.10, 432.6, 421.3, 427.7-8, 437.2-10-12-13, 440.10, 64.6, 494.8, 101.12, 291.13, 292.2, 426.1, 99.3, 104.3, 410.4, 436.1…

Birbiriyle çelişen rivayetler de az sayıda değildir. Sadece birkaçına işaret ederek bu bölümü bitiriyoruz:

30.5’de Hz. Peygamber’in yolundan ayrılan emîre mutlak itaat emredilirken 30.6’da Allah’a isyan eden emîre itaat edilmeyeceği bildirilmektedir.

326.20’de ”Mehdî amcam ‘Abbas’ın soyundandır.” denirken 236. 21’de ”Mehdî ‘ıtret’imden, Fatımâ soyundandır.” deniyor.

97.7, 207.8, 508.2’de Horasan’dan Deccal’ın çıkacağı bildirilirken, 298.2’de aynı yerden Mehdî’nin çıkacağı haber veriliyor.

239.13-14 hediyeleşmeyi yererken, 239.15-16 tam zıddını söylüyor.

5) RÂMÛZ’UN ‘TERCÜMESİ’NİN TENKİDİ

a) Tercüme edilmeyenler

Bir tercüme olayında metnin aynen aktarılması, mütercim tarafından keyfî tasarruflarda bulunulmaması; atlanan, tercüme olunmayan kısımlar varsa bunlara işaret olunması kabul edilen bir ahlâk kuralıdır. Hele tercüme konusu, bir dinin mensuplarınca en yüksek değerde görülen metinler olunca bu ahlâk kuralına riayetsizlik bir hıyanet, bir cürüm olur.

Hz. Peygamber’e izafe edilen bir söz nakledilirken öncelikle kaynağının belirtilmesi, ayrıca hadis otoritelerince yapılan tenkidler varsa bunların da beraber verilmesi, -tercüme olayı dışında da- İslâmî bir ahlâk olarak bilinegelmiştir. Çünkü ancak bu ilmî yolla Hz. Peygamber adına uydurulan birçok iftiralar bertaraf edilebilir. Bir ‘zayıf’ veya ‘uydurma’ hadisin kaynağının ve hele niteliğinin belirtilmeden rivayet edilmesinin İslâm’a ve Resûlullah’ın (s) hukukuna en büyük saygısızlık addedilmesi çok makul ve çok gerekli ahlâki bir müeyyidedir.

Her seviyedeki okuyucu kesimine arz edilen Râmûz tercümesinde bu ilmî ve ahlâki kurala hiç riayet edilmediği görülmektedir. Şöyle ki:

1) Hadis kaynakları tercümede gösterilmemiştir:

Yukarıda sağlamlıklarını tartıştığımız kaynakların hiçbiri tercümeye alınmamıştır. Dolayısıyla, tercümeyi okuyan birisi için ”sağlam kaynak”la ”zayıf kaynak” diye bir ayırım yapmak imkânı yoktur. Ve hadislerin hepsini aynı nitelikte görmeye, daha doğrusu hepsini sahih saymaya mahkûmdur. Artık bir İbn Şâhin, bir Ebu’ş-Şeyh, bir Hakîm Tirmizî (bildiğimiz Câmî sahibi Tirmizî değil), bir ‘Uqaylî ile Buhârî veya Müslim’i birbirinden ayırdetmek mümkün olmayacaktır.

2) Bazı hadisler hakkındaki tenkîdî notlar tercüme edilmemiştir:

Arapça metninin bütün zaaflarına rağmen gene de bazı ilmî tutumların izine rastlanabiliyor: Bazı hadislerin arkasına, bu hadisler hakkında yapılan tenkidler kısa notlar halinde ilâve edilmiştir. Bu kısa notlar:

• Hadisin bazı otoritelerce uydurma sayıldığı (mevzû hadis);

• Hadisin genel olarak tenkid edilmiş olduğu;

• Hadisin Resûlullah’dan (s) başka birinin sözü olduğu (mevkuf hadis);

• Hadisi rivayet eden sahabenin bilinmediği (mursel hadis);

• Hadisin otoritelerce zayıf sayıldığı;

• Hadisin ravilerinden bazıları hakkında yapılan tenkitler…

… şeklindedir. İşte metindeki bu notlar hiçbir yerde tercüme edilmemiştir. Dolayısıyla Arapça metinde mevzû (uydurma) oldukları bildirilen hadisler tercümede sahih hadîs oluvermişlerdir.

Şimdi bunlara -sıra gözetmeden- bazı örnekler verelim (Gerekli tercüme düzeltmelerini yaparak veriyoruz):

418.9: ”Bir kimsenin konuşması esnasında aksırılırsa, bu, konuşulan sözün hak olduğuna işarettir.” Taberânî (Kebir’de), Ebu Ya’lâ, Dârequtnî (Sünen’de), Beyhaqî ve Hakîm: Ebu Hureyre’den (r); Beyhaqî: ‘Münker bir hadistir’ demiştir.

Görüldüğü üzere hadis zayıf kaynaklardan (3. ve 4. Tabaka) rivayet edildiği gibi, bir kaynakta da ‘münker’ olarak nitelenmiştir. Bütün bunların tercümeye aktarılmaması, böylesine saçma ve batıl bir sözün Resûlullah’a (s) izafe edilmesine cür’et kazandırıcı niteliktedir. Bu batıl söz, hadis otoritelerince gerekli şekilde tenkîd ve reddedilmiştir. (Qârî, s.426, 341; Şevkânî, s.224; Elbanî nr. 136, 137).

430.15: ”Bir kimse aksırdığı veya geğirdiği zaman ‘Elhamdu lillâh ‘ala külli hâlin mine’l-hâl’ derse, en hafifi cüzzam olacak şekilde yetmiş hastalıktan korunmuş olur.” Hatîb (Tarih’de), ve İbnu’n-Neccar: Abdullah b. Amr’dan (r); İbnu’l-Cevzî ‘uydurmadır’ demiştir.

Burada da metinde uydurma olduğu belirtilmiş batıl bir sözün kaynakları ve tenkidi tercümeye alınmamıştır. (Qârî, s.352-3, 496; Şevkânî s. 225; Elbânî, nr. 409).

414.3: ”Kim Farsça konuşursa cinneti artar, mürüvveti (insanlığı) azalır.” Hâkim (Müstedrek’de) ve İbn ‘Adiyy (el-Kâmil’de ve tenkid ederek): Enes’den (r); İbn’ul-Cevzî bunu ‘uydurma’ saymıştır.

(Allah’ın gazab ettiği zaman meleklere Farsça vahyetmekte oduğuna dair bir uydurmanın tenkidli rivayeti için 27.12 metnine bakınız).

227.7: ”Kur’ân birmilyonyirmibin harftir. Kim onu Allah’tan ecrini umarak ve sabırla okursa her harfine karşılık kendine hurilerden bir zevce vardır.” Taberânî (Evsat’ta), İbn Merdeveyh ve Ebu Nasr: Ömer’den (r). Ebu Nasr: ‘Metni ve isnadı garîbdir’ demiştir. Hadiste verilen rakam mevcut Kur’ân harflerinden fazladır. Ancak bu durum birçok Kur’ân âyetinin tilâvetinin nesh edilmiş olmalarıyla izah edilebilir.

Bu rivayetin saçmalığı kadar, metne ilâve edilen notun saçmalığı da meydanda. Bir maskaranın uydurması olabilecek bu rivayete göre; bir kere Kur’ân’ı hatmeden kimse için Cennette okuduğu Kur’ân harfleri sayısınca hûrî var. Ancak Kur’ân harfleri için verilen 1.020.000 rakamı, son notu koyan zatı biraz düşündürmüş. Çünkü mevcut Kur’ân harfleri sayısı bu rakamın üçte birine ulaşmıyor. Mütercimin metne koyduğu nota göre de ‘mevcut Kur’ân’lar 322.671 harf’ tutuyormuş. İki rakam arasında 697.329 gibi çok fahiş bir fark mevcut. Bu nasıl izah olunacak? Notun sahibi zat için bunun makul izahı şöyle: Fazla harflerin oluşturduğu âyetler tilâveten nesh edilmiş! Yani, elimizdeki Kur’ân’dakinin iki katından daha fazla sayıda âyet; önce nazil olmuş, daha sonra hem Hz. Peygamber’e hem de müslümanlara unutturularak Kur’ân’dan çıkarılmıştır. Böylece bu rivayetlerin rakam fazlalığının hikmetini kavramış oluyoruz (!).

29.7: ”Sizden biri (taharet için) taş kullandığında tek sayıda kullansın, Zira Allah tektir, teki sever…” Taberânî (Evsat’ta), İbn Hibbân ve Hâkim (Mustedrek’de): Ebu Hureyre’den (r). Hadis tenkid olunmuştur.

Tercümede, Allah’ın birliği ile taharet taşlarının tekliği arasında ilgi kuran bu hayasız sözün tenkîd edilmiş olduğuna dair en ufak bir işaret yoktur.

291.12: ”Evli adamın iki rek’atı bekârın seksen-iki rekatından hayırlıdır.” Temmâm ve Ziyâ (Muhtâre’de): Enes’den (r). İbn Hacer ‘Bu münker bir hadistir. Ziyâ’nın onu rivayet etmesinin bir mânâsı (değeri) yoktur’ demiştir.

Aslında tenkid edilmiş oldukları halde tercümede gösterilmeyen bu kabil rivayetlerin bir kısmının numaralarını veriyoruz:

8.4, 10.9, 12.2, 17.12-14, 40.15, 60.1, 69.1, 70.6, 75.12, 91.6, 101.9, 205.17, 216.15, 273.1-4, 306.6, 323.11, 335.4, 337.10, 342.12, 358.10, 369.8, 415.1, 421.5, 447.14, 474.8, 499.11, 504.4…

b) Tercüme Hataları

Birçok yerde çok garip tercüme hatalarına rastlanmaktadır. Biz yine bazı örneklerle yetineceğiz:

• 16.1: ”…Hicretten sonra bekâr kalmaktan sakınınız” yanlış bir tercümedir.

Doğrusu: ”…(Medine’ye) hicretten sonra (tekrar) çöle dönmekten sakınınız”.

Hata, metindeki ”ta’arrub” kelimesinin noktalı olarak ”ta’azzub” şeklinde okunmasından kaynaklanmışa benziyor.

• 597.8: Ravi yerindeki ”Hz. Recul r.a.” çok gülünç bir tercüme. Çünkü birazcık Arapça bilen birisi ‘recul’ kelimesinin özel isim olmayıp ‘adam’ mânâsında cins isim olduğunu bilir. Hadisin ilk ravisinin ismi bilinmediği zaman ‘an reculin’ (yani ”ismi tesbit edilemeyen bir adam”dan rivayet edilmiştir”) şeklinde vermek hadis rivayetinde bilinen bir gelenektir.

• 138.10: ”… O beyaz bir kürk üzerine oturmuştu.”

Tercüme yanlıştır. Kürk diye tercüme edilen ‘ferve’ kelimesi, burada ”otsuz kıraç yer” anlamında çevrilmelidir. Nitekim metnin kenarındaki Arapça notta da kelimeye bu doğru mânâ verilmiştir. Buhârî şerhi Fethu’l-Bârî’ye de bakınız. (Hadis No: 3402).

• 224.1: ”Umra ve Rukba verilen kimselere caizedir”.

Arapça birer ıstılah olan ‘umrâ’ ve ‘ruqbâ’ kelimeleri açıklanmalıydı. Bu haliyle okuyucuya hiçbir şey ifade etmez. Kitabın sonundaki ‘Lügatçe’de de bu kelimeler yok.

• 353.6: ”… Cebrail (a) haşyetullahtan eski bir kilim gibi titriyordu.”

Tercümede ”eski bir kilim gibi titremek” teşbihinde hiçbir mânâ ve güzellik yok. Zaten metinde ‘titriyordu’ diye çevrilebilecek bir kelime mevcut değil. ”… eski bir çul gibi (süklüm-püklüm) idi” diye çevrilmesi mümkündür.

• 455.2: ”Ümmetimin helaki kitab ile süttedir. Kitab’a gelince: Kur’ân’ı okurlar; hilâf-ı hakikat te’vil ederler. Sütü ise severler, kıra çıkarlar, cemaati ve Cuma’ları terk ederler.”

‘Sütü sevmek’le kıra çıkmak, cemaati ve Cuma’ları terk etmek arasındaki ilgiyi bulmak okuyucu için bir muammayı çözmek kadar zor görünüyor. Bize göre, Hz. Peygamber’e ait olmadığına inandığımız bu ifadelerle -muhtemelen- sonraki dönemlerin bir endişesi dile getiriliyor. Şöyle ki: Süt, deveyi; deve de bedeviliği temsil eder. Şehirli (yerleşik) ise ‘hurma’ ile sembolize edilir. Tercümedeki ‘kıra çıkarlar’, metindeki ‘yebdûne’ kelimesinin yanlış karşılığıdır. Doğrusu: ‘bedevileşirler’.

Resûlullah (s) adına söylenen bu sözlerle, tarihin muayyen bir döneminde, şehirlerden çöle kaçış akımı önlenmek istenmiş olmalıdır.

• 484.3: ”Allah ümmetimi ebeden dalâlette cem etmez. Büyük karaltıda olun …”

Tercümedeki ”Büyük karaltıda olun” cümlesinin doğrusu: ”Kalabalık tarafı tutun” şeklinde olmalıydı. Nitekim 117.10 rivayetinde tercüme bu şekilde doğru yapılmıştır.

• 481.11: ”… Muharremin Safer ayına tebdili de yoktur.” Doğrusu: ”… Sarılık hastalığının sirayeti de olmaz.”

Metindeki ‘safer’ kelimesi sayfa kenarındaki Arapça notta doğru izah olunmuşken mütercim bunu Safer ayı sanmış ve Kur’ân’ın 9:37 âyetiyle yasaklanmış olan ‘nesî’ uygulamasıyla karıştırmıştır.

Aşağıda vereceğimiz tercüme hatalarının ise, bazı endişelerden dolayı kasıtlı tercihlerden kaynaklandığını sanıyoruz. Aksi takdirde büyük cehaletin işareti olurlardı.

• 10.9: ”Allah’ın Kitabını bırakmaları sebebiyle dalâlete düşerler.” Doğrusu: “Allah’ın Kitabı(nın istismarı) ile dalâlete düşerler” Arapça metindeki ‘bi-kîtabillah’ açıkça ”Allah’ın Kitabı ile” demektir.

• 90.8: ”… O silahı cephede kullanan …” ibaresindeki ‘cephede’ kelimesi ”fî sebîlillâh”ın karşılığı olarak seçilmiş oluyor. Tercüme güncel hale getirilmiştir.

• 99.8: ”… bakınca ayağının iliği görülür” tercümesinin doğrusu ”bakınca bacağının iliği görülür” şeklinde olmalıydı. Doğru tercüme biraz müstehcen görülmüş olmalı.

• 101.3: ”… kulunun ve cariyesinin zina etmesinde Allah’tan gayretli kimse olmadı.”

Doğrusu: ”Erkek olsun, kadın olsun kullarının zina etmelerinde Allah’tan daha çok kıskançlık duyan kimse olamaz.”

Allah’a kıskançlık izafe etmekten kaçınırken, bir zina olayında O’na -dilimizdeki manâsıyla- gayret izafe etmenin daha fahiş mânâda anlaşılacağı düşünülmemiştir.

• 147.4: ”…Allah buyurdu ki: ‘Ben onu ağreb’den (mü’minlerin cahillerinden) tamamlarım.”’

Doğrusu: ”… Allah buyurdu ki: Ben o sayıyı bedevîlerden tamamlarım.”

‘Ağreb’ diye çevrilen kelimenin aslı ‘a’râb’dır. Uydurma olduğundan şüphe etmediğimiz hadis metnine göre; Allah Hz. Peygamber’e (s) ümmetinden dörtmilyardokuzyüzmilyon (yetmişbin kere yetmişbin) kişinin hesapsız Cennete gideceğini haber verince Hz. Peygamber (s) ümmetinin sayısının bu rakama ulaşamayacağını ileri sürüyor. Allah da -güya- yukarıdaki ifadeyle (bu rakamı, Cennete sokacağı bedevilerin sayısıyla tamamlayacağını bildirerek) konuya aydınlık getiriyor.

• 246.4 ve 296.8’de, İstanbul’un Arapçası olarak bildiğimiz ‘Kostantiniyye’ kelimesi hep ‘Roma’ olarak tercüme ve tefsir olunuyor. Halbuki 246.4 metninde sadece ‘el-medine’ kelimesi var ve Arapça ara notta bildiğimiz Medine şehri olarak izah edilmiştir. Tercümede ise ‘el-medine’, ‘Kostantiniyye’ olarak çevrilmiş; parantez-içi notta da bununla ‘Roma’nın kastedildiği ifade edilmiştir. 296.8 metninde ise ‘el-medine’, ‘Kostantiniyye’ olarak izah edilmişken tercümedeki notta gene ‘Roma’ olduğu iddia edilmiştir. (478.5’e da bkz.)

Hem musannıfı, hem de mütercimi böyle birbiri ile çelişkiye düşüren ve yüzyılların İstanbul’u olan Kostantiniyye’yi Roma yapan zihniyetin temelinde yatan zaaf şöyle izah olunabilir:

İstanbul’un müslümanlarca fethinden önceki bir dönemin uydurmaları olan bu ve buna benzer rivayetlere göre, Kostantiniyye (İstanbul) fethedildikten 6-7 sene sonra çok büyük olaylar olacak ve Deccâl çıkacaktır. Fakat İstanbul’un müslümanlarca fethinden asırlarca sonra yaşayan bir Müslüman ne yapmalı? Bu güne kadar tarifine uygun bir Deccâl çıkmadığına göre, rivayetlerin sahihliğinden şüphe edilmediğine göre ve Hz. Peygamber’e (s) de yanılma izafe edilemeyeceğine göre bu hadislere yeni bir yorum kazandırılmalıdır. İşte bu çıkmazdır ki asırların İstanbul’u olan Kostantiniyye’yi Roma yapıyor. Yâni Deccâl’ın çıkması Roma’nın Müslümanlarca fethinden sonra olacak demektir.

Ufukta henüz Roma’nın fethi ümidi belirmediğine göre ”Deccâl fitnesi”nden uzak yaşadığımıza inanıp şükredebiliriz.

• 334.10: ”Hıfız on paya ayrıldı. Dokuzu Türke (Küffarı Çin) verildi …”

Bu tercümeyle Türklerin Çin kâfirleri olduklarını öğreniyoruz. Fakat mütercimin bu bilgisinin kaynağını -maalesef- öğrenemedik. (189.9 tercümesindeki nota da bakınız).

• 440.8: ”…Ben dünyanın harabisi için gönderildim. Ümranı için gönderilmedim.”

Doğrusu: ”Ben dünyanın tahribi için gönderildim, imarı için gönderilmedim.”

Hz. Peygamber’e, dünyanın tahribi için gönderilmiş olacağı -haklı olarak- yakıştırılamadığı ve fakat hadisin uydurma olması ihtimaline de yer verilmediği için, metni muğlak bir şekilde tercüme etmek çıkar yol sanılmış olmalı.

• 452.9: ”Ne güzel evdir müslümanın girdiği, içinde hamam bulunan ev”.

Doğrusu: ”Müslümanın girdiği ne güzel evdir hamam”.

Bizzat ‘hamam’ diye tercümesi gereken kelimenin ”içinde hamam bulunan ev” şeklinde verilmesi, kanaatimizce, aynı kitabın 242. 12 ve 242.13 numaralı rivayetleriyle çelişkiye düşmemek endişesinden ileri gelmiştir. Çünkü orada, meselâ 242.13 de ”Ne kötü evdir hamam.” ifadesi gene hadis olarak yer almaktadır. Yâni 242.12-13 de hamam yeriliyor, burada ise övülüyor. Bu çelişkiden ancak bir tercüme oyunuyla kurtulmak mümkündü.

(Hamamla ilgili hadislerin sahih olmadıkları hakkında Fîrûzâbâdî’nin Sifru’s-Sa’âde’sinin ‘Hatime’sine bakılabilir).

• 478.6: ”Şeytan yollarda yürüyerek, çarşıda gezerek ve ‘falan oğlu filan Resûlullah’tan (s) bunu şöyle şöyle rivayet etti’ demeden kıyamet kopmaz.”

Doğrusu: ”Şeytan yollarda ve çarşılarda ulema kılığında gezerek ve ‘falan oğlu filan Resûluliah’tan (s) bunu şöyle şöyle rivayet etti’ demedikçe kıyamet kopmaz.”

Şeytanın ulema kılığında gezebileceğine inanmak mütercime biraz ağır gelmiş olmalı ki ”ulema kılığında” ibaresini atlayarak tercüme yapmayı tercih etmiştir.

• 491.8: ”Bir müslümana kendini zelil etmesi layık olmaz. Denildi ki: ‘Nefsi insanı nasıl zelil eder?’ Buyurdu ki: ‘Gücü yetmeyecek belalara kendini atar.”’

Bu tercümede, ”Nefsi insanı nasıl zelil eder?” cümlesi tamamen tersine çevrilmiş bir çeviridir. Doğru tercüme ”İnsan nefsini nasıl zelil eder?” şeklindedir. Bu yanlış tercüme -sanki- mütercimin, bu kitabın girişinde öğrendiğimiz ”Nefis bir hayvandır, onun izzeti olmaz” kanaatıyla (s. XVII) çelişkiye düşülmemesi için tercih edilmişe benziyor.

6) SONUÇ

Buraya kadar yapmış olduğumuz tahlil ve tenkidlerle aşağıdaki neticelere ulaştığımızı sanıyoruz:

a) Râmûz el-Ehâdîs’in metni; iddia edildiği gibi bütün olarak muteber hadis kitaplarından seçilmemiştir. Aksine, sahih kaynakların yanı-sıra çok sayıda zayıf ve hadis sahasında değersiz kaynaklardan derlenmiş ve fakat bu kaynaklar arasındaki büyük farklar konusunda okuyucu haberdar ve ikaz edilmemiştir.

b) Kitabın tercümesi tahrifen yapılmıştır. Kaynakların ve bazı metin tenkidlerinin tercüme edilmemesiyle -sanki- hadisçilerin ıstılahında ‘tedlîs’ diye bilinen bir yanıltma taktiğine başvurulmuştur.

Ayrıca birçok tercüme yetersiz ve hatalıdır. Bu haliyle kitap, hiç de -iddia edildiği gibi- senelerce işlenmiş, şerhi ve tefsiri yapılmış bir kitaba benzememektedir. Tercüme hataları konusunda verdiğimiz örnekler bu hususu kanıtlamaya yeterli niteliktedir.

c) Kitap birçok doğruları da ihtiva etmekle beraber hadis adıyla Hz. Peygamber’e yapılan iftiralarla doludur. Birçok bâtıl ve saçmalıklar Resûlullah (s) adına ifade olunmuşlardır. Kitapta, her çeşit hurafe ve safsataya mesned olabilecek rivayetleri bulmak mümkün olmaktadır.

Toplumumuzda, bazı kesimlerce hurafe ve cehaletin din olarak takdim edildiği bilinen bir gerçek olmakla beraber iyi niyetli birtakım insanların da bu oyunlara kapıldıklarını gördükçe üzüntümüz artmaktadır.

Bazı kesimlerinde hurafe ve cehaletin din olarak takdim edildiği toplumumuzda, gerçekleri arama yolundaki mânâ erlerine Allah’tan hidayet ve basiretler diliyoruz.

Son

Rüştü Kam

*) Kelime Dergisi, sayı: 2, (Temmuz, 1986), s. 32-46’de yayınlanmıştır.
1) Mevzû hadis, hadisçilerin terminolojisinde ”uydurma hadis” demektir.
2) Bu Konuda hazırlanmış iki doçentlik tezi henüz basılmamıştır:
a) Mehmed S. Hatiboğlu, ”Hz. Peygamber’in Vefatından Emevilerin Sonuna Kadar Siyasî-İçtimâi Hâdiselerle Hadis Münasebetleri”, A.Ü. İlahiyat Fakültesi.
b) Sadık Cihan, ”Uydurma Hadislerin Doğuşu ve Siyasî ve Sosyo-Politik Olanların Olaylarla İlgisi”, Erzurum, 1976, Atatürk Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi.
3) Mevzu hadislerle ilgili, burada isimlerini verdiğimiz ve vermediğimiz hadis kritikçileri ve eserleri hakkında bkz.: M. Yaşar Kandemir, Mevzu Hadisler/Menşei ve Tanıma Yolları, D.İ.B. Yayını, Ankara 1980.
Bizim atıfta bulunacağmız ‘Mevzuat’la ilgili üç kitap, kısaltılmış şekilleriyle şunlardır:
Qârî: ‘Aliyyu’l-Qârî, El-Mevdûâtu’l-Kubrâ (Tahkikli) Beyrut, 1391/1971;
Şevkânî: Muhammed eş-Şevkânî, El-Fevâidu’l-Mecmû’a (Tahkikli) Kahire, 1380/1960;
Elbânî: M. Nâsiruddin el-Elbânî, Silsiletu’l-Ehâdîsi’d-Da’îfa ve’1-Mevdû’a, C.1, Beyrut, 1392.
4) Burada serdettiğimiz tenkitlerimizi daha önce, bir münasebetle, Sn. Lütfü Doğan’a şifahen ve özet olarak iletmiş idik. Sn. Lütfü Doğan, tenkitlerimize cevap vermekte sıkıntı çekmiş; ”Benim, bu kitabın hazırlanmasında çorbada tuzum azdır” diyerek gerekli buluyorsak yazılı bir tenkid yapabileceğimizi ifade etmişti.
5) Huccetullahi’l-Bâliğa, Beyrut, tsz. Cz. 1, s. 132-135.
6) Tuhfetu’l-Ahvezî, El-Mubârekfûrî, Delhi, 1346 (Mukaddime, s. 61-63’de Farsça metniyle naklen).
7) Bu genel kaideler için birçok eser meyanında, Qârî. s,416-498’e bakınız.

Inal

    Bu yazı yorumlara kapatılmıştır.