0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

TEKİL ÖZNEYE ÇOĞUL YÜKLEM, ÇOĞUL ÖZNEYE TEKİL YÜKLEM O-L-M-A-Z
Önce; belleğimize gizlediğimiz bilgimizi çağıralım.
Fiilin ve ek fiilin çekiminde fiile ve ek fiile kip eklerinden sonra kişi ekleri eklenirler.
Kişi ekleri, adından da anlaşılacağı gibi, kişiye özeldirler.

1. tekil kişi ekini 1. çoğul kişiye getirmeyeceğimiz gibi tersini de yapamayız. Yapmak kural yanlışıdır. Bu kural salt bizim dilimiz için değil, tüm dillerde böyledir. Bildiğiniz yabancı dillerdeki fiil çekim kuralını çağırın belleklerinizden. Onlarda da fiil çekim kuralının kesin olduğu bir gerçektir.
Biz, dilimize gelelim.
Yazımın konusu; başlıkta da belirttiğim gibi, özneyle yüklem arasında, tekillik ve çoğulluk bağlamında uyum kuralıdır. Bu kural, konuşma ve yazma kuralıdır.
Benim üzerinde durmak istediğim kişi, 3. çoğul kişidir.
Kiplere göre 3. çoğul kişinin çekiminde fiile ya da ek fiile gelmesi kural olan ek şudur:
-di’li geçmiş zaman: Fiil ya da ek fiil + kip eki + -dı (-tı) ve -du (-tu) için kişi eki -lar, -di (ti)ve -dü (tü) için kişi eki -ler
Örnek: (onlar) al-dı-lar, oku-du-lar, gel-di-ler, gör-dü-ler, çık-tı-lar, coş-tu-lar, geç-ti-ler, göç-tü-ler
var-dı-lar, son-du-lar, açık-tı-lar çok-tu-lar, sessiz-di-ler, kesik-ti-ler, gürültülüy-dü-ler, düzgün-dü-ler
-miş’li geçmiş zaman: Fiil ya da ek fiil + kip eki + -mış ve -muş için -lar, -miş ve -müş için -lar
Örnek: al – mış – lar, oku- muş – lar, gel – miş – ler, gör- müş – ler,
var – mış – lar, son – muş – lar, sessiz – miş – ler, gürültülüy – müş – ler,
Kuraldışı olmasına karşın, 3. çoğul kişinin çekiminde kip ekiyle çoğul eki yer değiştirebilirler. Bu durum, 3. çoğul kişinin çekiminde çoğul ekinin kullanılması zorunluluğunu ortadan kaldırmaz.
Şimdiki zaman: Fiil + kip eki (-(ıyor, -iyor, -uyor, -üyor) + kişi eki (-lar)
Burada ne kip eki ne de kişi eki değişir. Şimdiki zamanın çekiminde ses uyumu aranmaz.
Örnek: alı – ıyor – lar, ver – iyor – lar, koş – uyor – lar, düş – üyor – lar
Gelecek zaman: Fiil + kip eki + kişi eki ( son hecesindeki sesli kalın olan fiilerde -lar, ince olanlarda -ler)
Örnek: al – acak – lar, ver – ecek – ler
Geniş zaman: Fiil + kip eki + kiş eki ( son hecesindeki sesli harf kalın olann fiillerde -lar, ince olanlarda -ler)
Örnek: al – ır lar, ver – ir – ler, yaz – ar – lar, gez – er – ler, otur – ur – lar,
düşün – ür – ler
Dilek / koşul kipi: Fiil ya ek fiil + kip eki + kişi eki ( -sa dan sonra -lar, -se den sonra -lar)
kal – sa – lar, gör – se – ler
ağaç – sa – lar, çiçek – se – ler
Gereklilik kipi: Fiil + kip eki + kişi eki ( -malı için lar, -meli için -ler)
Örnek: kal – malı – lar, gör – meli – ler,
İstek kipi: Fiil + kip eki + kişi eki ( -a için -lar, -e için -ler)
Örnek: kal – a – lar, gör – e – ler
Emir kipi: Fiil + kişi eki ( -sın ve – sun dan sonra -lar, -sin ve – sün den sonra -ler)
Örnek: Kal – sın – lar, otur – sun – lar, gel – sin – ler, gör – sün – ler
Öznesi 3. çoğul kişi adılı ya da 3. çoğul kişi olan sözcük – sözcük gurubu olan tümcelerde, yüklem; ister fiil ister ek fiil olsun, sonuna 3. çoğul kişide, kural olduğu için, ses uyumuna göre değişen -lar ya da -ler ekini alır.
”Ben tümcede 3. çoğul kişi adılı olan onlar ı kullanmadım. O nedenle yükleme çoğul eki getirmem zorunlu değildir.” diyenler kuralın dışına çıkmış olurlar.
Yukarıda sözünü etmiştim. Biz; bildiğiniz yabancı dillerde fiil ya da ek fiil çekimi kuralının dışına çıkabiliyor muyuz? Çıkabilir miyiz? Yanıtın ”Hayır!” olduğunu duyar gibiyim. Öyleyse, bu kuralı çiğneme hakkını nereden aldığımızı sorabilir miyim?
Dilimizin yazma ve konuşma kurallarını çok iyi bilen bir meslektaşım; ”Bizde dilin kuralları ”Bana göre…” girişiyle başlar.” demişti bir söyleşimizde. Bu; ”bu dille konuşan ve yazan herkesin kendi kuralları vardır” anlamına gelmez mi?
Böylesine bir kural tanımazlığa ve kendi dilimizin kurallarının dışına, canımız nasıl isterse öyle, çıkmaya hakkımız olabilir mi?
Eğer; biz, dilimizin kurallarına uymazsak, dilimizi öğrenmek isteyen yabancılara bunu nasıl açıklarız?
”Ben yaptım, oldu.” anlayışıyla mı?

Hasan Arslan
Türkçe Öğretmeni