0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Dilimizin kişi ekleri zamanlara ve kiplere göre şunlardır:

di’li geçmiş zaman: 1.TK: -m, 2.TK: -n, 3.TK: ek yok
1.ÇK: -k, 2.ÇK: -niz, 3.ÇK: (di)-ler
miş’li geçmiş zaman: (i)-m, -sin, ek yok
(i)-z, -siniz, (miş)-ler
şimdiki zaman: -um, -sun, ek yok
-uz, -sunuz, (-yor)-lar
gelecek zaman: (-ğ)-(i)-m, -sin, ek yok
(-ğ)-iz, -siniz, (-ecek)-ler
geniş zaman: (-i)-m, -sin, ek yok
-iz, -siniz, (-ir, -er)-ler
gereklilik kipi: (-y)-im, -sin, ek yok
(-y)-iz, -siniz, (-meli)-ler
istek kipi: (-y)-im, -sin, ek yok
-lim, -siniz, (-e)-ler
Dilek/Koşul kipi: -m, -n, ek yok
-k, -niz, (-se)-ler
Emir kipi: (1.TK yoktur,) (2.TK) -sin, (3.TK) ek yok
(1.ÇK yoktur), (2.ÇK) -in ya da -iniz, -sinler

Ek fiiller; isim soylu sözcüklere eklenirler ve onlara yüklem görevi verirler. Onların da -di’li ve miş’li geçmiş, şimdiki zamanları ve dilek/koşul kipleri vardır.

Ek fiillere kişi ekleri; tekil ve çoğul kişilere göre; -im, -sin, -dir, -iz, -siniz ve (-di, -miş, -dir, -se)-ler biçiminde eklenirler.

Geçmiş zamanlarda ve dilek/koşul kipinde 3. tekil kişi ek almaz.
Ekler ses uyumu kuralına göre ince, kalın, yuvarlak ya da düz sesliye; sert ya da yumuşak sessize dönüşürler.

Fiil çekiminde ya da isim soylu sözcükleri yüklem olarak kullandığımızda onlara kişi ekleri getiriz.

Dilimizde, tüm dünya dillerinde olduğu gibi, üçü tekil, üçü çoğul olmak üzere altı (6) kişi vardır. Bu, genel bir bir bilgidir.

Fiil çekiminde ya da isim soylu sözcükleri yüklem olarak kullanırken kişilerin alacakları ekler özgündürler. Bununla anlatmak istediğim 3. tekil kişi ekiyle 3. çoğul kişi ekinin aynı olmadığıdır. Bu tümceyi kurmamın nedeni, çoklukla yapılan bir dilbilgisi yanlışına işaret etmek istememdir.

Ek fiilerde ve emir kipinde kendine özgülük genel kuralın dışındadır.

Fiil çekiminde, 3. tekil kişi için fiile zaman ya da kip ekinden sonra ek gelmez.

Ancak; 3. çoğul kişide zaman ya da kip ekinden sonra çoğul ekini, ses uyumu kuralına göre, eklemek dilimizin konuşma ve yazma kuralıdır.

3.çoğul kişide öznenin çoğul eki alması yüklemin çoğul eki almayacağı anlamına gelmez.

Yüklem ister çekimli bir fiil ister isim soylu bir sözcük olsun, yükleme çoğul ekini
getirmek dilbilgisi kuralıdır.

Örneğin: Çocuk ağlıyor – çocuklar ağlıyorlar
Yaprak kurudu – yapraklar kurudular
Kuş öttü – kuşlar öttüler
O, öğretmendir – onlar öğretmendirler

Sık yapılan kural çiğneme, özneye çoğul eki getirip yükleme çoğul eki eklememektir. Öyle yapıldığında fiil ya da ek fiil, çekimli ya da ek fiilin 3. tekil kişisinde kullanıldığı gibi kullanılmış olur. Kural dışılık da budur.

Bildiğiniz yabancı dil ya da dillere bir bakın lütfen! Orada 3. tekil ve 3. çoğul kişide kullanılan eklerin aynı olmadıklarını göreceksiniz. Bu durum, Türkçe’mizde de böyledir.

Konuşurken ve yazarken bu kurala uymamak;hep söylüyorum, toplamada çıkarma, çıkarmada bölme, bölmede toplama, çarpmada çıkarma işareti kullanmak kadar yanlıştır. Çünkü; dilin kuralları da matematiğin, fiziğin, kimyanın kuralları gibi kesindirler. Bozamazsınız, öyle kolayca değiştiremezsiniz. Yaparsanız kuralı çiğnemiş olursunuz.

“Siz bilirsiniz.” demem ben. Diyemem. Elimde değil!

Hasan Arslan
Türkçe Öğretmeni