0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Türkçemizin fiil çatılarını daha önce bir yazımızda ele almıştık.
Ancak; bilinçli olarak, o yazımızda ettirgen ve oldurgan çatıdan söz etmemiştik.
Bu yazımızdaki amacımız fiil çatısı konusunda eksik bıraktığımızı tamamlamaktır.

Daha önceki yazımızda fiilerin şu dört çatısı üzerinde durmuştuk:
1. Etken çatı: Bunlar, öznesi belli olan fiillerdir.
2. Edilgen çatı: Bu fiillerin öznesi yoktur. Nesne alırlar. Nesneye, bu çatıda, özneyle karıştırıldığından, yalancı özne denir.
3. Dönüşlü çatı: Yapılan işin özneye dönük olduğunu anlatan fiillerdir. Yüklemin anlattığı iş, oluş ya da davranış özneye dönüktür.
4. İşteş çatı: Bu fiillerde özne birden çok varlıktır.
Ayrıntılı bilgi için “ha-ber.com” da bu konuda yer alan yazımıza bakınız lütfen!
Yukarıda sözünü ettiğimiz fiil çatılarına ettirgen ve oldurgan çatıları da ekleyerek konuyu tamamlayalım.
Rahat anlaşılması için bunu bir örnekle gösterelim.
“Eşim bugün gömlekleri ütüledi.” tümcesinde iş, eşim tarfından yapılmaktadır.
Tümceyi, “Eşim bugün gömlekleri ütületti.” biçiminde kurarsak, işin eşim tarafından yapılmadığı, bir başkasına yaptırıldığı anlamı vardır yüklemde. Yüklemin çatısı ettirgen çatıdır.
Onu ettirgen yapan, “ütüle” fiiline eklenen -t ekidir.
Tümceyi bir de “Eşim bugün gömlekleri ütülettirdi.” olarak kuralım.
Bu tümcede fiilin çatısı oldurgandır.
Onu oldurgan yapan ek; ettirgen yapan -t ekine eklenen -tir ekidir.
Bu eklerin fiile getiriliş sırası fiilin son harfinin sesli ya da sessiz olmasıyla bağlantılıdır.
Son harfi sesli olan fiillerde -t, -tir den önce gelir.
Örnek: yıka – yıkat – yıkattır
Son harfi sessiz olanlardaysa sıralama değişir; -tir, -t den önce ekenir.
Örnek: al – aldır – aldırt
Son harfi sessiz olan fiillerde -tir eki, -dir olarak değişirken bu ses, sert sessizlerden (p, ç, t, k) biriyse bu değişme olmaz.
Örnek: yap – yaptır – aç – açtır – sat – sattır – sök – söktür
Özetle; sonuna -t eki alan fiilin çatısı ettirgen, -ttir ekini alan fiilin çatısı oldurgandır.
Son harfi sessiz olan fillerde oldurganlık eki -dir, ettirgenlik eki -t den önce gelir. Bu, yazım kuralıdır.
Büyük sesli uyumu ve sert sessizin yumuşaması, yumuşak sessizin sertleşmesi kuralı burada da uygulanır.

Hasan Arslan
Türkçe Öğretmeni